Co mówią badania na temat projektowania sal lekcyjnych pod kątem dobrego uczenia się? Czas wakacji w polskich szkołach to często czas remontów i renowacji, może warto wziąć pod uwagę wskazówki pochodzące z badań edukacyjnych.
Zespół badaczy pod przewodnictwem profesora Petera Barretta z Uniwersytetu w Salford przeanalizował projekty 153 sal lekcyjnych w 27 szkołach podstawowych w Wielkiej Brytanii. Wzięto pod uwagę: rozmieszczenie miejsc siedzących, dekoracje ścian, oświetlenie, temperatura, akustyka i jakość powietrza. Uznano, że dobrze urządzone sale lekcyjne przyczyniają się do poprawy wyników nauczania o 16%.
Światło
Z badań z 2020 i badań z 2021 wynika, że oświetlenie jest jedną z najważniejszych cech fizycznych przestrzeni edukacyjnej. Słabe oświetlenie nie tylko utrudnia wyraźne widzenie, ale także może osłabiać zaangażowanie. Dobre oświetlenie wpływa na skuteczna naukę, na przykład na poziom uwagi, tempo pracy, efektywność i dokładność.
Należy w miarę możliwości zadbać o oświetlenie, jednak uwaga: zbyt duża ilość bezpośredniego światła słonecznego pogarsza wyniki testów. Warto rozważyć zastosowanie rolet, aby zapobiec przedostawaniu się odblasków do sali lekcyjnej, zwłaszcza gdy uczniowie przez dłuższy czas skupiają się na ekranach lub papierze.
Powietrze
Badanie NBER analizujące dane dotyczące zanieczyszczeń z ponad 10 000 okręgów szkolnych w USA wykazało bezpośredni związek z wynikami w nauce. Podwyższony poziom cząstek stałych w powietrzu – na przykład pyłu lub sadzy – prowadzi do obniżenia wyników testów.
Szkoła powinna zadbać o jakość powietrza i wentylacje, ale nauczyciele mogą sami podjąć prostsze środki. Na przykład mogą często wietrzyć sale, gdyż duszność wpływa na spadek zdolności myślenia. Poziom dwutlenku węgla zmienia się w ciągu trwania lekcji, trzeba otwierać okno lub drzwi..
Kolor
Zbytnie przeładowanie kolorem nie jest korzystne. W badaniu z 2015 naukowcy odkryli, że uczniowie częściej tracą koncentrację, gdy wizualny bałagan dekoracyjny w klasie ich przytłacza.
Należy zachować umiar, w którym sale lekcyjne nie są ani zbyt zagracone, ani zbyt surowe. Warto wieszać na ścianach prace istotne z punktu widzenia nauki uczniów i unikać skrajności.
Według badania z 2022 stosowanie koloru też ma znaczenie. Trzeba unikać skrajnych kolorów ścian, takich jak czerń czy neonowa zieleń. Używać prostego schematu, na przykład pojedynczego neutralnego koloru z dodatkiem jasnych akcentów.
Przyroda
Roślinność w klasie sprzyjająca nauce powinna być naturalna i świeża (badanie z 2021). Również widok na przyrodę i tereny zielone z okien ma znaczenie. Jeśli nie ma otwartej przestrzeni za oknem, można wprowadzić rośliny i inne naturalne dekoracje do sali lekcyjnej.
Badanie z 2020 wykazało, że gdy wprowadzono do sal lekcyjnych w szkołach średnich rośliny doniczkowe, uczniowie wyrażali większe zadowolenie z otoczenia, byli bardziej skupieni na zajęciach i wyżej oceniali lekcje oraz nauczycieli.
Artefakty na ścianach
Aby pomóc uczniom postrzegać klasę jako miejsce, do którego przynależą, można wykorzystać ściany do zaprezentowania talentów i aktywności uczniów. Wpływa to pozytywnie na zaangażowanie oraz wyniki w nauce.
W przeglądzie badań z 2014 i badaniu z 2019 naukowcy odkryli, że eksponowanie inspirujących materiałów wizualnych odzwierciedlających zainteresowania uczniów – pomaga uczniom poczuć silniejszą więź i poprawić niemal o cały stopień końcowe wyniki w nauce.
Elastyczne projektowanie
Elastyczne projektowanie oznacza takie urządzenie sali lekcyjnej, w którym łatwo jest dostosować urządzenie klasy do potrzeb nauczania.
Zespół Petera Barretta doszedł do wniosku, że elastyczne klasy są mniej więcej tak samo ważne w podnoszeniu wyników nauczania jak jakość powietrza, światło i temperatur. Można zaplanować np. ruchome ławki, dywany, biurka do pracy na stojąco, kąciki z poduszkami do czytania, a także umożliwienie pracy w różnych grupach.
Różnorodność
Warto pomyśleć o uczniach o specjalnych potrzebach, a szczególnie o uczniach z autyzmem dla których kolorowe, bogato zdobione otoczenie może być postrzegane jako kakofonia dźwięków wizualnych. Badanie z 2021 przedstawia wskazówki dla nauczycieli takich uczniów:
- Dopasuj ekspozycje ścienne do bieżącego tematu, tak aby uczniowie mogli skupić się na istotnych informacjach.
- Ścianę przednią możesz wykorzystać do umieszczania codziennych materiałów, np. kalendarza i ścian z wyrazami.
- Wyznacz odrębne obszary aktywności — na przykład czas na pracę w kręgu, miejsce do czytania i pracę w ławkach — aby ułatwić uczniom przechodzenie między zadaniami.
- Unikaj nadmiernego oświetlenia i odblasków. Nadmierne oświetlenie można zablokować częściowym zaciemnieniem okien, a odblaski pochodzące z podłogi – dywanem.
Hałas
Pięć dekad temu zaczęto otwierać drzwi klas, próbując stworzyć bardziej otwarta przestrzeń. Jednak, jak wynika z badania z 2023, uczniowie w otwartych klasach czytali o połowę wolniej niż ich rówieśnicy w tradycyjnych klasach, głównie dlatego, że otwarte układy były akustyczne i prawdopodobnie wymagały znacznie większego wysiłku w słuchaniu.
Do samodzielnej nauki potrzebne jest głębokie skupienie, a do tego konieczne jest ciche miejsce. Również konieczne jest skuteczne słuchanie, które jest niemożliwe w hałasie (badanie z 2013).
Ruch
Ważne jest, aby w sali lekcyjnej był możliwy ruch. Dziesiątki badań z różnych stron świata pokazują, że przerwy na ruch są nie do przecenienia, jako metody poprawy zaangażowania uczniów w naukę i poprawy zachowania.
Podsumowanie
Planując sale lekcyjne warto wziąć pod uwagę:
- Dobre oświetlenie sali, ale bez odblasków.
- Łatwy dostęp powietrza i możliwość wietrzenia sali.
- Stonowane kolory ścian i wystroju sali.
- Widok na przyrodę i rośliny w sali.
- Wieszanie materiałów na ścianach, które wspomagają proces uczenia.
- Brak hałasu i możliwość ocięcia się od niego.
- Możliwość przystawiania mebli i dostosowanie układu do potrzeb nauczania.
- Umożliwienie uczniom ruchu.
- Wzięcie pod uwagę ograniczeń uczniów o specjalnych potrzebach.
***
Dla tych, którzy chcieliby odkryć w codziennym nauczaniu więcej związków między przestrzenią i pedagogiką, dostępny jest bogaty i inspirujący raport w języku polskim, wypracowany przez międzynarodowe konsorcjum kierowane przez warszawską Fundację Think! – zob. zasoby projektu (w tym m. in. przewodnik dla szkół) tutaj: https://www.edunews.pl/system-edukacji/szkoly/5919-przestrzen-szkoly-i-pedagogika-rekomendacje-novigado
Warto też sięgnąć do cyklu starszych, ale aktualnych poradników (też w języku polskim) wypracowanych w projekcie Eduspaces21 - w nich ujęte są wątki projektowania przestrzeni edukacyjnych z trzech perspektyw.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Youki Terada i Stephena Merrilla w Edutopia.org.
