Uczucia i liczby (inspiracje korczakowskie)

Badania rozkładu indywidualnych sympatii i antypatii w grupie – obejmujące wszystkich członków społeczności wychowującej, czyli dzieci oraz dorosłych (stałych pracowników, praktykantów) – prowadzone były systematycznie w obu Domach Korczakowskich, w Domu Sierot i w Naszym Domu. Niestety oryginalna dokumentacja nie zachowała się, ale Janusz Korczak, jako autor lub współautor, opublikował o tych pionierskich badaniach socjometrycznych kilka artykułów; przetrwały też nieliczne inedita.

Teksty prezentujące metodę badań (de facto ilościowych i jakościowych) wśród najmłodszych wychowanków, w wieku przedszkolnym, dają ciekawy wgląd w warsztat pracy badawczej Korczaka. Formułował on nowe zagadnienia ogólne – badajmy jak najwcześniej nie tylko intelekt, ale i, chciałoby się rzec… inteligencję emocjonalną, oraz „pytania praktyczne” – o pragmatykę organizacji pracy grupowej, małego zespołu. Notatki z przeprowadzania tzw. plebiscytów życzliwości i niechęci odsłaniają także zawsze otwartą, poszukująca postawę („Sposób zapisywania odpowiedzi zmieniałem parokrotnie”).

Korczak-badacz, co dziś nie budzi wątpliwości, raz pisał samokrytycznie o swojej „chałupniczej (!) pracy” (Obserwacja jednego przypadku. (Onanizm chłopca), 1937), kiedy indziej pewnie: „Moja praca naukowa. Krzywe wagi, profile rozwojowe, indeks wzrostu, prognoza ewolucji somatycznej i psychicznej” (Jak kochać dziecko. Internat, 1920, 1929), a w oficjalnym dokumencie na pytanie o działalność naukową odpowiedział okupantom krótko: „Obserwacja dziecka” (Kwestionariusz dla pierwszego zgłoszenia zawodów leczniczych, 1940).

Co gromadę wiąże, co odpycha, jakie stąd przeżycia dodatnie i ujemne są udziałem dzieci; jakie walory budzą życzliwość; jakie właściwości i wady wywołują niechęć? – Co przeważa? – Czy człowiek człowiekowi wilkiem czy bratem? – Czy egoizm, czy altruizm? – Czy można przeniknąć świat tajemniczy uczuć i prześwietlić liczbą?
Pytania praktyczne: jak wyjaśnić, przekonać i oddziałać na dzieci, które mącą aurę pogodnego współżycia, kogo eliminować i izolować dla dobra ogółu?
Czy kryteria oceny, kto miły, kto przykry, czyj wpływ pożądany, czyj szkodzi – różne są wśród dzieci-rówieśników – i dorosłego kierownictwa? (w: Życzliwość i niechęć. „Wychowanie Przedszkolne” 1933, nr 4; pełny tekst J. Korczaka zob. „Wychowanie Przedszkolne” 1933, nr 4 – na www.polona.pl)

***

Uruchomiliśmy cykl artykułów: „Czytając Korczaka”, który powstaje we współpracy Korczakianum - Muzeum Warszawy i redakcji Edunews.pl. Jego celem jest przypomnienie lub odświeżenie myśli pedagogicznej Janusza Korczaka i inspirowanie współczesnych nauczycieli do podążania za Jego podpowiedziami i wskazówkami. Zobacz też:

Notka o autorce: Marta Ciesielska jest badaczką i popularyzatorką spuścizny Janusza Korczaka oraz koordynatorką prac Korczakianum - pracowni Muzeum Warszawy (http://korczakianum.muzeumwarszawy.pl/).