Usługi publiczne w kryzysie - edukacja do zmiany

fot. Fotolia.com

Typografia
  • Smaller Small Medium Big Bigger
  • Default Helvetica Segoe Georgia Times

Zmiana programu nauczania - tymczasowe zredukowanie obowiązkowego programu nauczania do niezbędnych treści. Monitorowanie na poziomie centralnym problemów związanych ze zdalną edukacją i sytuacji uczniów, którzy w okresie epidemii mają ograniczony kontakt ze szkołą lub stracili go zupełnie. Rekompensata zwiększonych kosztów i obowiązków dla pracowników systemu oświaty. Podniesienie wymagań w zakresie kompetencji cyfrowych w kształceniu nauczycieli oraz modyfikacja systemu awansu zawodowego i wynagradzania. Zwiększenie dostępności wsparcia psychologicznego, zarówno dla nauczycieli, jak i dla uczniów - to tylko niektóre działania, które należy zrealizować, aby poprawić stan i działanie systemu edukacji w Polsce. Diagnoza kryzysowej sytuacji oraz rekomendacje krótko- i długoterminowych działań sformułowane zostały w raporcie „Usługi publiczne w kryzysie: edukacja do zmiany”, który na zlecenie Fundacji Przyjazny Kraj przygotowała platforma Polityka Insight.

Raport analizuje dwanaście miesięcy epidemii w Polsce, podejmowane w tym czasie działania władz publicznych i innych uczestników systemu edukacji, wyzwania, które ujawniły się w trakcie pandemii, a także ich systemowe przyczyny. Autorki, Monika Helak i Hanna Cichy, stawiają diagnozę problemów i proponują możliwe rozwiązania w perspektywie krótko- i długoterminowej w pięciu aspektach polskiego systemu edukacji, które są obecnie kluczowymi obszarami wyzwań zarządczych: znaczenia procesu cyfryzacji szkół dla dostępności i jakości edukacji, zmiany podstawy programowej, aby odpowiadała na potrzeby współczesnych uczniów i społeczeństwa, podniesienia jakości przygotowania zawodowego kadry szkolnej i uzupełniania kwalifikacji, efektywnego zarządzania szkołami na różnych poziomach edukacji oraz niwelowania nierówności edukacyjnych.

Raport łączy wnioski płynące z obecnej sytuacji i działania podejmowane z myślą o przyszłości po pandemii. Rekomendacje sformułowane są w horyzoncie kolejnych: 12 i 36 miesięcy.

W wyniku pandemii COVID-19 dzieci i młodzież w Polsce już rok spędziły na przeważnie zdalnej nauce. Proces nauczania w nowych okolicznościach uruchomiono dysponując ograniczonymi zasobami materialnymi i nikłym doświadczeniem. Odbywało się to zbiorowym, często oddolnym wysiłkiem szkolnych społeczności, a także przy wsparciu materialnym i organizacyjnym ze strony władz centralnych. Pomimo tych starań zdalna edukacja pod wieloma względami jest rozwiązaniem mniej efektywnym niż nauka w trybie stacjonarnym. Rodziny, zwłaszcza młodszych uczniów, przejęły część obowiązków wychowawczych, opiekuńczych i edukacyjnych, które dotąd pełniła szkoła. W efekcie pogłębiają się nierówności edukacyjne. Ograniczone kontakty z rówieśnikami, izolacja w domu i długie godziny przed komputerem narażają młodych na problemy zdrowotne, zwłaszcza zagrożenia dla zdrowia psychicznego i większe natężenie cyberprzemocy - piszą autorki raportu.

Rekomendacje krótkoterminowe - do realizacji w 12 miesięcy

Tymczasowe zredukowanie obowiązkowego programu nauczania do niezbędnych treści oraz proporcjonalne zwiększenie treści fakultatywnych. Nauczyciele, rodzice i uczniowie zgadzają się co do tego, że obecne obciążenia merytoryczne, zwłaszcza w realiach epidemii i nauki zdalnej, są zbyt duże, a ich realizacja jest fikcyjna. Postulują obcięcie programu kształcenia o tematy, które można przerobić w późniejszym terminie lub pominąć w przypadku zakończenia edukacji. Do zredukowanego programu należałoby jednak dostosować zakres egzaminów lub nawet rozważyć czasową rezygnację z nich w części albo całości.

Bieżące monitorowanie problemów związanych ze zdalną edukacją przez Ministerstwo Edukacji. Resort powinien za pomocą kuratoriów na bieżąco zbierać i analizować dane o wyzwaniach, z jakimi mierzą się szkoły: sprzętowych, kadrowych i organizacyjnych i tworzyć warunki do rozwiązywania ich na poziomie centralnym lub samorządowym.

Monitorowanie na poziomie centralnym sytuacji uczniów, którzy w okresie zdalnej nauki mają ograniczony kontakt ze szkołą lub stracili go zupełnie. Ministerstwo powinno zbierać informacje o liczbie takich uczniów i źródłach ich problemów za pomocą kuratoriów i udostępniać je cyklicznie. Po dokonaniu oceny stanu sytuacji resort powinien zaproponować działania mające na celu redukcję skali zjawiska, we współpracy z organami prowadzącymi szkołę i systemem pomocy społecznej. Analiza ta pomogłaby stworzyć i wdrożyć narzędzia wspierania tych uczniów po powrocie do edukacji stacjonarnej.

Rekompensata zwiększonych kosztów i obowiązków dla pracowników systemu oświaty. Ministerstwo Edukacji powinno, w konsultacji z organami prowadzącymi szkoły, wypracować metodę odpowiedniego rozliczania godzin pracy nauczycieli w okresie pracy zdalnej, tak aby praca w godzinach nadliczbowych była odpowiednio wynagradzana. Nauczyciele powinni też otrzymać adekwatną kompensację kosztów poniesionych na wyposażenie mieszkań, zakup sprzętu i oprogramowania.

Zwiększenie dostępności wsparcia psychologicznego, zarówno dla nauczycieli, jak i dla uczniów. To działanie należy zrealizować jeszcze w trakcie trwania zdalnej pracy i nauki (wirtualne konsultacje, warsztaty), jednocześnie przygotowując instrumenty wsparcia mające niwelować skutki zdalnej edukacji i izolacji uczniów. Częścią programu wsparcia powinno być zatrudnienie specjalistów zdrowia psychicznego (klinicystów) bezpośrednio w szkołach oraz szkolenie nauczycieli z podstawowych technik interwencji kryzysowej i elementów wiedzy terapeutycznej (komunikacja bez przemocy, empatyczne prowadzenie rozmów z uczniem, metodyka uwzględniająca potrzeby dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi).

Stworzenie trybu i przestrzeni dla bezpiecznych epidemicznie spotkań rówieśniczych. Nauka zdalna uniemożliwia szkole stwarzanie przestrzeni do socjalizacji i rozwoju osobowościowego uczniów, co zwłaszcza w przypadku najmłodszych może mieć katastrofalne skutki długofalowe. Należy wypracować rozwiązania, które nie zwiększą zagrożenia epidemicznego, a pozwolą uczniom uczestniczyć w życiu rówieśników w sposób niezapośredniczony (tzn. nie przez sieć), takie jak np. cykliczne spotkania lub lekcje na świeżym powietrzu w zmniejszonych grupach i z zachowaniem zasad dystansu społecznego.

Wzmocnienie uprawnienia organów prowadzących szkoły i dyrektorów do decydowania o trybie nauki (zdalny, hybrydowy, stacjonarny) w odniesieniu do otwartych placówek, jak i roczników, które w późniejszym terminie powrócą do szkół. Organy te powinny mieć przynajmniej możliwość zadecydowania o wdrożeniu bardziej zapobiegawczego podejścia, niż zaleca lokalny inspektorat sanitarny.

Rekomendacje długoterminowe - do realizacji w 36 miesięcy

Podniesienie wymagań w zakresie kompetencji cyfrowych w kształceniu nauczycieli. Wobec osób wchodzących do zawodu oczekiwać należy umiejętności obsługi aplikacji do komunikacji zdalnej, do tworzenia testów i lekcji, a także budowania scenariusza zdalnej lekcji. Po ustaniu pandemii należy przeprowadzić ewaluację poziomu kompetencji cyfrowych wśród nauczycieli i stworzyć program zachęt do rozwoju tych umiejętności osób już będących w zawodzie.

Pogłębiona analiza doświadczeń wszystkich interesariuszy systemu edukacji z okresu zdalnej nauki. Takie badanie powinno obejmować stan wiedzy i umiejętności uczniów, a także odczucia i problemy (związane ze zdalną edukacją) uczniów, rodziców i pracowników systemu oświaty. Ponadto do nauczania na stałe należy wprowadzić te elementy zdalnej edukacji, które przynoszą rezultaty, zwłaszcza jeśli pomagają w rozwoju ważnych kompetencji uczniów: samodzielnej pracy, pracy w grupie, znajdowania informacji i weryfikowania źródeł.

Modyfikacja systemu awansu zawodowego i wynagradzania nauczycieli. Zasady te powinny tworzyć środowisko do stałego podnoszenia kompetencji w trakcie kariery. Muszą być wypracowane w dialogu z ekspertami, przedstawicielami nauczycieli i organów prowadzących szkoły. Wśród dostępnych rozwiązań może być dodanie kolejnych stopni awansu zawodowego lub zwiększenie autonomii organów prowadzących szkoły w różnicowaniu poziomu wynagrodzeń. Kształcenie nauczycieli powinno stanowić troskę zarówno systemu szkolnictwa oświatowego, jak i wyższego – nauczycielom można np. zapewnić ułatwiony dostęp do skróconych studiów podyplomowych i seminariów organizowanych przez uczelnie.

Gwarancja na poziomie ustawowym, że subwencja oświatowa musi w całości pokrywać koszty wynagrodzeń pracowników szkół do poziomu średnich płac wyznaczanych przez ministerstwo. To rozwiązanie odciąży budżety organów prowadzących szkoły i ułatwi im planowanie wydatków, a ponadto przeniesie odpowiedzialność za decyzje płacowe na organy centralne, które te decyzje faktycznie podejmują, wyznaczając minimalny i średni poziom wynagrodzeń. Zwiększenie transparentności zarządzania finansami usprawni przepływ środków oraz zniweluje konflikty między samorządami a władzą centralną.

Zapobieganie niedoborom kadrowym i negatywnej selekcji do zawodu. Podstawowym elementem musi być wzrost poziomu wynagrodzeń, np. na sztywno powiązany z minimalnym lub średnim wynagrodzeniem, a także możliwość regionalizacji poziomu płac, tak aby odzwierciedlały koszty życia i sytuację na lokalnym rynku pracy. Ponadto należy zmniejszyć obciążenie biurokratyczne nauczycieli, umożliwiając im przeznaczanie większej części czasu na pracę z uczniami i rozwój osobisty.

Wzmocnienie roli organów prowadzących szkoły w procesie decyzyjnym. Prowadzanie ważnych zmian w systemie edukacji powinno być możliwe tylko po akceptacji przedstawicieli samorządów, np. w ramach komisji wspólnej rządu i samorządu.

Zmiana programu nauczania. Modyfikacja powinna obejmować zwiększenie autonomii nauczyciela w wyborze formy i (częściowo) treści nauczania, redukcję nakładu prac domowych, nastawienie na rozwój umiejętności dzięki większemu zastosowaniu metod warsztatowych, eksperymentów, projektów grupowych, oraz rozwój ważnych umiejętności cyfrowych, w tym samodzielnego pozyskiwania wiedzy i pracy ze źródłami. Program powinien być tworzony z myślą o kontekście instytucjonalnym, w jakim funkcjonuje – np. uwolnienie twórczego potencjału uczniów będzie łatwiejsze przy demokratyzacji zarządzania szkołami i oddaniu młodzieży opiniowania części decyzji lub nawet ich podejmowania.

Odciążenie nauczycieli z obowiązków biurokratycznych przez cyfryzację i automatyzację sprawozdawczości oświatowej. Ponadto możliwe jest większe wykorzystanie Systemu Informacji Oświatowej. Części obowiązków nauczycieli należy delegować personelowi administracyjnemu i asystentom, których liczbę należy zwiększyć.

Raport do bezpłatnego pobrania: www.politykainsight.pl/edukacjadozmiany oraz www.przyjaznykraj.pl

 

(Źródło: Polityka Insight)

 

Jesteśmy na facebooku

fb

Ostatnie komentarze

Maciej M Sysło napisał/a komentarz do Czy projekt to dobra forma uczenia się?
Poniższy fragment pochodzi z mojej pracy "Przyszłość Laboratorium", która ukazała się w czasopiśmie ...
Ppp napisał/a komentarz do Kilka wskazówek, jak się uczyć
Najpierw należało przypomnieć i scharakteryzować style nauki - wzrokowcy, słuchowcy, kinestetycy. Po...
Lech Mankiewicz napisał/a komentarz do Kilka wskazówek, jak się uczyć
Bardzo ważna uwaga, choć mam wrażenie, że analiza nie jest do końca kompletna. Dlaczego? Taka techni...
To Stowarzyszenie Umarłych Statutów podaje nieprawdę. Art. 99 ustawy Prawo oświatowe umożliwia wprow...
Książka „Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym” nie jest autorstwa Martina Seligmana, lecz D...
Robert Raczyński napisał/a komentarz do Osiem filarów reformy edukacji (z komentarzem)
Dzięki za ten tekst. Mnie, mimo jakichś trzech podejść, nie udało się zadowalajaco skomentować tej b...
Gość napisał/a komentarz do Osiem filarów reformy edukacji (z komentarzem)
Też się bardzo niepokoję. Trudno mi się czyta te życzeniowe postulaty.
Ja się zgadzam z polonistką. Nauczyciele świetlicy zwykle jako argument pracy w wymiarze 26 godzin p...

E-booki dla nauczycieli

Polecamy dwa e-booki dydaktyczne z serii Think!
Metoda Webquest - poradnik dla nauczycieli
Technologie są dla dzieci - e-poradnik dla nauczycieli wczesnoszkolnych z dziesiątkami podpowiedzi, jak używać technologii w klasie