W przyszłym roku szkolnym jednym z priorytetów MEN jest wykorzystanie oceniania kształtującego. Mój zeszyt pomagający się uczyć jest idealnym narzędziem do realizacji tego postulatu.
W tym wpisie zajmiemy się wskazówkami dla osób, które chciałyby zacząć pracę z Moim zeszytem, ale nie mogą z różnych powodów uczestniczyć w kursach lub szkoleniach na ten temat.
W tym roku rozpoczęliśmy w Ośrodku Rozwoju Edukacji kurs pt.: Mój zeszyt pomagający się uczyć. Zgłosiło się wielu chętnych, ale miejsc mieliśmy ograniczoną liczbę. Dlatego ten wpis - aby zachęcić nauczycieli do samodzielnych prób. Dotychczasowa koncepcję OK zeszytu poszerzyliśmy o wykorzystanie teorii autodeterminacji. W największym skrócie można powiedzieć, że Mój zeszyt pomagający się uczyć jest to zeszyt, w którym wykorzystujemy zasady oceniania kształtującego: budujemy partnerstwo pomiędzy uczniem i nauczycielem, organizujemy pracę nauczyciela i pomagamy w zaspokojeniu trzech potrzeb każdego uczącego się: potrzeby kompetencji, autonomii i więzi.
Najlepiej zacząć pracę z zeszytem wspólnie z uczniami. Przedstawić im propozycję i pozyskać ich i może rodziców, jako sojuszników. Dobrze, gdy uda się tak przedstawić propozycję, aby przekonać uczniów, że decyzja wykorzystania zeszytu jest powodowana chęcią pomocy w uczeniu się. Mój zeszyt ma być wspólnym wyzwaniem, które będzie monitorowane i sprawdzane, czy się opłaca.
Pracę trzeba rozpocząć przed początkiem roku szkolnego. Jeśli zaczniesz w trakcie roku szkolnego, a nie na samym jego początku, to możesz stracić zapał uczniów towarzyszący rozpoczęciu nauki w nowym roku. Prawdą jest też to, że pomysły, które nauczyciel wprowadza później, często spotykają się z niechęcią uczniów i to stanowi dodatkowy kłopot.
Trzeba też przygotować samego siebie, co najmniej wprowadzić do pracy z uczniami zwyczaj podawania im celów lekcji i kryteriów sukcesów do lekcji, do sprawdzianu i zadania edukacyjnego.
Sześć wskazówek dla nauczycieli:
Cele i kryteria
Powiedz uczniom jeszcze w tym roku szkolnym, że chcesz im pomóc w uczeniu się poprzez podawanie im celów lekcji i kryteriów sukcesu (do lekcji, sprawdzianu i zadania edukacyjnego). Oczywiście powinnaś/eś wytłumaczyć uczniom, co rozumiesz przez cel lekcji i kryteria sukcesu. Możesz ich zapytać, czy sądzą, że podawanie celu i kryteriów pomoże im się uczyć. Warto po kilku lekcjach wyposażonych w cele i kryteria zadać uczniom ponownie to pytanie. Zapisywanie celów i kryteriów, w jednym miejscu jest pomocne, aby można było do nich wrócić na koniec lekcji i później, na przykład przy przygotowaniu do sprawdzianu.
W młodszych klasach sprawdza się rozdanie uczniom tak zwanych wklejek z celami i kryteriami. Uczniowie mogą poczuć naturalną potrzebę umieszczenia ich w swoim zeszycie.
Podawanie celów i kryteriów jest treścią pierwszej strategii oceniania kształtującego: Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu, czyli stanowi podstawę OK.
Praca z celami i kryteriami
Wybierz klasę, z którą chcesz prowadzić Moje zeszyty pomagające się uczyć w przyszłym roku szkolnym i już w tym roku zacznij określać cele i kryteria sukcesu i w czasie lekcji nawiązuj do nich, aby uczniowie widzieli sens ich podawania. Jeśli uczniowie przyzwyczają się do celów i kryteriów, to można zadać im pytania:
- Czy osiągnęliśmy zakładane cele?
- Czy spełniliśmy kryteria sukcesu?
Uczniowie prawdopodobnie na oba pytania odpowiedzą na początku bez zastanowienie : TAK, TAK. Nie powinnaś się zniechęcać. Warto zapytać: DLACZEGO i CO O TYM ŚWIADCZY?
Refleksja uczniowska
W ten sposób płynnie przechodzimy do refleksji uczniowskiej. Nie jest łatwo przyzwyczaić uczniów do formułowania refleksji.
Warto zmieniać propozycje sposobów na refleksje, aby uczniowie nabrali wprawy i aby była ona dla nich inserującą propozycją. Również warto dać uczniom swobodę, co do formy refleksji. Z naszego doświadczenia wynika, że np. mapy myśli są dla uczniów bardzo atrakcyjne.
To co jest niezmiernie ważne, to docenienie refleksji uczniów przez nauczyciela. Zachwyt nauczyciela nad refleksją jest bezcenny. Kategorycznie odradzamy krytykę i ocenianie refleksji uczniowskiej! Samodzielna refleksja ucznia buduje jego poczucie autonomii. Ważne, aby to uczeń widział sens jej formułowania.
Dzięki refleksji uczniowie uczą się głębiej i trwalej. Zebrane refleksji w zeszycie ucznia budują jego poczucie kompetencji, pozwala śledzić proces uczenia się i jest podstawą autorefleksji i samooceny.
Informacja zwrotna
Uczniowie wykonują różne proponowane przez nauczyciela zadania. Często nie wiedzą, co zrobili w nich dobrze, a co źle. Dlatego warto wprowadzić informację zwrotna, o której mówi trzecia strategia oceniania kształtującego: Udzielanie uczniom takiej informacji zwrotnej, która przyczyni się do ich widocznych postępów. Możesz udzielić uczniowi pełnej informacji zwrotnej, czyli określać:
- Co zrobił dobrze i zgodnie z kryteriami
- Co zrobił źle i jak powinien to poprawić
- Wskazówki – jak może dalej się rozwijać
Możesz i zapewne to często robisz udzielać informacji ustnej, również niepełnej, ale pamiętając zawsze o docenieniu pracy ucznia.
Trzeba jednak pamiętać, że badania nad informacją zwrotną zdecydowanie przestrzegają przed łączeniem oceny kształtującej (informacji zwrotnej) z oceną sumująca (stopniem, procentami, punktami, symbolami). Pamiętaj, że do informacji zwrotnej nie dołączamy stopnia.
Informację zwrotną można też zaproponować jako ocenę koleżeńską lub samoocenę (zdecydowanie nie na stopnie!)
Mój zeszyt pomagający się uczyć jest miejscem, gdzie informacje zwrotne są zamieszczane i mogą być pomocne przy dalszej nauce.
Dialog z uczniami
Teraz jest czas na odpowiedź uczniów na pytanie, co pomaga im się uczyć: ocena stopniem, czy informacja zwrotna. Początkowo, uczniowie przyzwyczajeni do stopni, mogą uznać, że wolą stopnie. Można postępować zgodnie z życzeniem uczniów i tym, którzy wolą stopień stawiać go, a tym, którzy wolą informację zwrotną, taką im przekazywać. Uczniowie muszą zobaczyć i docenić to, że informacja zwrotna pomaga im w nauce. Dzięki niej wiedzą, co i jak mogą poprawić w swojej pracy i uczeniu się.
Nawiązywanie dialogu z uczniami jest treścią drugiej strategii oceniania kształtującego: Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą. Ocenianie kształtujące zakłada, że nauczyciel na bieżąco monitoruje proces uczenia się uczniów i dostosowuje swoje nauczanie do opinii uzyskanych od uczniów.
Więź
Jeśli uda ci się zachęcić uczniów do prowadzenia Mojego zeszytu pomagającego się uczyć, to praktyka okaże się bardzo korzystna dla uczniów, i zeszyt stanie się sprawą całej klasy. Pomoże to w budowaniu więzi klasowej i relacji oraz wspomoże czwartą strategię oceniania kształtującego: Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
Z naszego już 10 letniego doświadczenia wynika, że uczniowie cenią sobie prowadzenie zeszytów, które stanowią dla nich ich własny użyteczny podręcznik.
Mój zeszyt pomagający się uczyć jest pomocny przy realizacji piątej strategii oceniania kształtującego: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie.
