Trzy czasowniki pomocne dla planowania roku szkolnego przez nauczyciela. Środek wakacji, trochę udało się już odpocząć i można pomyśleć o nadchodzącym wrześniu...
Planując wprowadzenie nowych pomysłów do nauczania warto poświęcić trochę czasu na refleksję nad przeszłością. Można przepuścić refleksję przez trzy filtry:
- zachować (rzeczy/praktyki, które chcę nadal robić),
- wyeliminować (rzeczy/praktyki, które nie służą ani moim uczniom, ani mnie)
- dostosować (rzeczy/praktyki, które mogłabym poprawić).
Pomocne mogą być notatki z poprzedniego roku wykonywane na bieżąco i teraz przypominające udane praktyki. Również zadawanie pytań uczniom w ciągu roku szkolnego, o to, co im pomaga, a co przeszkadza może być dobrą wskazówką.
Można na przykład wziąć pod rozwagę sposób i skutki podawania uczniom informacji zwrotnej do ich prac, czy była to korzystna praktyka dla procesu uczenia się uczniów? Czy uczniowie korzystali z przekazywanej informacji zwrotnej, czy poprawiali na jej podstawie swoje prace? Jeśli tak, to warto tę praktykę „zachować”, jeśli nie to trzeba się zastanowić, jak ją zmienić, aby pomagała uczniom się uczyć.
Inna ważna inspiracja do refleksji to – co budowało dobre relacje w klasie, czy udało się tworzyć więź pomiędzy uczniami i pomiędzy nauczycielem i uczniami?
Można przyjrzeć się praktyce sprawdzianów poprawkowych, zadać sobie pytanie – czy powtórne klasówki, wypadały lepiej?
Można wziąć pod rozwagę stosowaną przez siebie politykę w stosunku do popełnianych przez uczniów błędów, czy powodowała ona większą chęć podejmowania przez uczniów wyzwań, czy blokowała raczej ich inicjatywę.
Czy wprowadzone zwyczaje pomagają w nauczaniu? Na przykład, czy zwyczaj pozyskiwania refleksji uczniów poprzez stosowanie wyjściówek daje uczniom i nauczycielowi głębszy wgląd w uczenie się uczniów?
Aby podejść do refleksji systematycznie proponuje skorzystać z elementów strategii oceniania kształtującego:
- Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
- Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą.
- Udzielanie uczniom takiej informacji zwrotnej, która przyczyni się do ich widocznych postępów.
- Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
- Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Polecam takie podejście, szczególnie dlatego, że w tym roku jednym z kierunków polityki oświatowej jest właśnie oceniania kształtujące.
Do każdej strategii można zadać sobie pytania i odpowiedzi zakwalifikować do trzech kategorii: zachować, wyeliminować, dostosować
1. Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
Czy sposób, w jakim komunikuję uczniom cele lekcji, jest dla nich zrozumiały?
Czy udaje mi się osiągać zaplanowane na lekcję cele?
Czy znajduję czas na podsumowanie celów w czasie lekcji?
Czy podaję uczniom kryteria sukcesu do lekcji, sprawdzianu i każdego zadania edukacyjnego, które polecam im wykonać?
Jak sprawdzam, czy kryteria zostały spełnione?
Czy opinia moich uczniów na temat formułowaniu celów i kryteriów jest pozytywna, czy uważają, że to pomaga im się uczyć?
Czy określone przed sprawdzianem kryteria sukcesu wpływają na lepsze wyniki osiągane przez uczniów?
2. Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą.
Czy na moich lekcjach uczniowie zabierają głos, czy zadają pytania?
Czy na lekcjach uczniowie często dyskutują na temat związany tematycznie z lekcją?
Czy zachęcam uczniów do zdawania pytań
Czy pozyskuje od uczniów informację, jak się uczą i jak chcą być nauczani?
Czy wykorzystuję informacje od uczniów do planowania lekcji?
Czy wiem na bieżąco, gdzie w procesie uczenia się są moi uczniowie?
Co robię, gdy w klasie jest zróżnicowany poziom?
Czy mam plan pomagania uczniom, którzy mają trudności?
3. Udzielanie uczniom takiej informacji zwrotnej, która przyczyni się do ich widocznych postępów.
Jak często udzielam uczniom informacji zwrotnej do ich pracy?
Czy moja informacja zwrotna jest wykorzystywana przez uczniów?
Czy uczniowie poprawiają swoje prace korzystając ze wskazówek z mojej informacji zwrotnej?
Czy moja strategia pracy z błędem pomaga uczniom w procesie uczenia się?
4. Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
Czy moi uczniowie lepiej pracują w zespołach?
Czy często organizują pracę w grupach?
Czy dbam o jakość tej pracy?
Czy stosuje ocenę koleżeńską? Jaką mają uczniowie opinię o niej?
Czy na moich lekcjach uczniowie mają okazję uczyć się od siebie wzajemnie?
Czy moje działania edukacyjne pomagają budować więź klasową?
5. Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Czy daję uczniom samodzielność?
Czy pytam uczniów o ich opinię?
Czy dbam o pozyskanie i wykorzystanie refleksji uczniów?
Czy stosuję samoocenę uczniowską?
Czy dzielę się z uczniami odpowiedzialnością za proces ich nauczania?
Zachować
Można przypomnieć sobie poprzednie lata i doświadczenia w nauczaniu, które się sprawdziły, takie, które naprawdę poprawiały naukę uczniów.
Kuszące jest kontynuowanie tego, co sprawia przyjemność uczniom i nauczycielowi, ale planowanie lekcji przede wszystkim powinno być skoncentrowane na celu.
Jeśli uda ci się zakwalifikować do tej kategorii kilka odpowiedzi, to warto je zapisać jako własne zasoby.
Wyeliminować
Może się okazać, że pewne praktyki nie są korzystne. Przeważnie są to te, które stosujemy z przyzwyczajenia i się nad nimi nie zastanawiamy. Na przykład zadajemy zawsze prace domową, z nadzieją, że uczniowie nauczą się czegoś sami w domu lub stawiamy średnią z ocen z klasówki w pierwszym terminie i w poprawkowym, sądząc, że tak jest „sprawiedliwie”.
Trudno jest wykryć sprawy do eliminacji, bo tkwimy w przekonaniu, że tak trzeba. Jeśli takie znajdziemy, to należy sobie pogratulować i również świętować zaniechanie ich wykonywania w czasie roku szkolnego.
Dostosować
Jeśli znaleźliśmy w tej kategorii punkty, to powinniśmy się im dokładnie przyjrzeć. Dlaczego wymagają zmiany? Nie ma presji, by wszystko szybko i gruntownie przebudować. Zmiana wymaga określenia celu i sposobu i czasu.
Powyższa analiza może być robiona wspólnie w gronie zaprzyjaźnionych nauczycieli. Wtedy jest szansa na głębsze spojrzenie i skorzystanie z praktyki innych.
Jest ona konieczna dla doskonalenia warsztatu pracy. Dlatego warto zapisywać w ciągu roku szkolnego swoje doświadczenia w tych trzech kategoriach.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Ella Miesner w Edutopia.org. Autorka dzieli się w nim własną refleksją nad swoim nauczaniem.
