Nastolatki cierpią przy przestawianiu czasu

Światło o poranku jest niezbędne w ustaleniu naturalnego rytmu organizmu: budzi nas i poprawia czujność. Poprawia także nastrój. To prawdopodobnie efekt wzrostu poziomu kortyzolu – hormonu modulującego reakcję na stres lub wpływu światła na ciało migdałowate w mózgu.

Obecnie uważa się, że zmiana czasu, szczególnie czasu letniego (DST), ma na celu lepsze wykorzystanie naturalnego światła dziennego i oszczędzanie energii. Przesunięcie zegarów o godzinę wiosną oznacza, że dłużej możemy cieszyć się słońcem, co zachęca do spędzania czasu na świeżym powietrzu, a także – co szczególnie w dzisiejszych czasach jest nie bez znaczenia - przyczynia się do zmniejszenia zużycia energii elektrycznej.

Jednak ekspozycja na światło późnym wieczorem przez prawie osiem miesięcy w czasie letnim ma swoją cenę. Zdaniem specjalistów takie nagłe zakłócenia rytmu dobowego mogą niekorzystnie wpływać na naszą codzienną aktywność. Przedłużone wieczorne światło opóźnia bowiem uwalnianie przez mózg melatoniny, hormonu wywołującego senność, co z kolei zakłóca sen i powoduje, że śpimy ogólnie krócej.

Zdaniem psycholożki i badaczki Theresy Schnorbach: choć niektórzy ludzie dopasowują się do zmiany czasu dość łatwo, to badania wskazują, że ludzkie ciało nigdy w pełni nie przyzwyczaja się do czasu letniego. Ta zmiana może prowadzić do trwałej desynchronizacji rytmu dobowego i potencjalnie przyczyniać się do poważniejszych problemów zdrowotnych.

To szczególnie istotne w okresie dojrzewania, kiedy to uwalnianie melatoniny następuje później w nocy, co oznacza, że u nastolatków występuje opóźnienie w naturalnym sygnale pomagającym im zasnąć. Najtrudniej mają nastolatki podatne na problemy ze snem spowodowane przedłużonym wieczornym światłem.

W większości szkół godziny rozpoczęcia zajęć szkolnych są znacznie wcześniejsze niż potrzebowałyby tego dzieci. Przesunięcie harmonogramu zajęć do przodu tylko o godzinę oznacza, że tracą naprawdę cenny sen. Dlatego szczególnie dzieci i młodzież znajdują się w niekorzystnej sytuacji. To niepokojące, biorąc pod uwagę, że ich mózgi wciąż się rozwijają – uważa neurolog Milena Pavlova z General Brigham.

Jej zdaniem brak snu może przyczyniać się także do innych problemów zdrowotnych u dzieci, w tym stresu, zaburzeń związanych z psychiką, sercem czy otyłością.

Co można zrobić?

Specjaliści radzą, aby przygotować się do zmiany czasu wcześniej, przed przesunięciem zegarów.

Przygotowanie z wyprzedzeniem to szczególnie dobry plan w przypadku nastolatków, które są naturalnie zaprogramowane na to, aby siedzieć do późna i spać do późna, a także dla wszystkich pozostałych członków rodziny, którzy są nocnymi markami - stwierdziła dr Phyllis Zee, dyrektor Centrum ds. Dobowego i Snu Medycyny na Northwestern University Feinberg School of Medicine w Chicago.

Ekspertka twierdzi, że wystarczy pójść spać 15-20 minut wcześniej co najmniej cztery dni przed zmianą czasu.

Sen to sprawa bardzo zindywidualizowana i każde dziecko inaczej zareaguje na zmianę czasu. Upewnij się, że jako rodzic również zapewniasz sobie odpoczynek, którego potrzebujesz, aby nie być nadmiernie drażliwym w stosunku do dziecka – zwraca uwagę specjalistka.

Eksperci radzą, aby nastawić się pozytywnie i korzystać z dobrodziejstwa światła.

Kiedy światło dociera do oczu, jest to sygnał dla mózgu, aby wyłączył melatoninę – hormon wytwarzany przez organizm, aby zasnąć. Zwiększ ekspozycję na jasne światło w domu, szkole i pracy przez resztę poranka. Ta strategia jest szczególnie ważna w przypadku nastolatków i nocnych marków – radzi dr Phyllis Zee, dyrektor Centrum ds. Dobowego i Snu Medycyny na Northwestern University Feinberg School of Medicine w Chicago w wypowiedzi dla CNN.

Problemy w codzienny funkcjonowaniu nastolatka spowodowane przesunięciem czasu na letni:

Trudności z porannym wstawaniem do szkoły
Senność w ciągu dnia
Trudności z nauką w szkole z powodu zmęczenia
Kłopoty z pamięcią
Trudności z zasypianiem aż do wczesnych godzin porannych
Odsypianie w weekend

(Źródło: PAP Zdrowie)

***

Komentarz redakcji

To tylko element szerszego problemu z systemem edukacji (nie tylko w Polsce): kiedy powinna zaczynać się nauka w szkole dla nastolatków? Wygląda na to, że organizacja pracy szkoły, z lekcjami zaczynającymi się o godz. 8.00 (a niekiedy nawet wcześniej – bo są jeszcze konsultacje czy poprawki sprawdzianów) nie jest dopasowana do pracy młodych mózgów i nie sprzyja optymalnemu uczeniu się. Na ten temat przeprowadzono na świecie już wiele badań naukowych, także eksperymentalnych i trwających kilka lat na tej samej grupie uczniów. Badacze są raczej zgodni – młode mózgi powinny zaczynać naukę w szkole później (np. około 10.00), zaś opóźnienie rozpoczęcia lekcji ma olbrzymi wpływ na zdolności poznawcze, zdrowie psychiczne i samopoczucie (z poprawą wyników w nauce – tu sprawa jest bardziej dyskusyjna). Ciekawe, czy kiedyś – rzeczywiście myśląc o stworzeniu systemu szkolnego XXI wieku – zmienimy ten relikt epoki przemysłowej w naszych szkołach?

Polecane badania (jest ich znacznie więcej):

Biller, Anna & Meissner, Karin & Winnebeck, Eva & Zerbini, Giulia (2021). School start times and academic achievement - a systematic review on grades and test scores. Doi: 10.1101/2021.05.19.21252346.
Kelley, Paul & Lockley, Steven & Kelley, Jonathan & Evans, M.D.R. (2017). Is 8:30 a.m. Still Too Early to Start School? A 10:00 a.m. School Start Time Improves Health and Performance of Students Aged 13–16. Frontiers in Human Neuroscience. Doi: 10.3389/fnhum.2017.00588.
Marx, Robert & Tanner-Smith, Emily & Davison, Colleen & Ufholz, Lee‐Anne & Freeman, John & Shankar, Ravi & Newton, Lisa & Brown, Robert & Parpia, Alyssa & Cozma, Ioana & Hendrikx, Shawn (2017). Later school start times for supporting the education, health, and well‐being of high school students: a systematic review. Campbell Systematic Reviews. 13. 1-99. Doi: 10.4073/csr.2017.15.
Shapiro, Teny. (2015). The Educational Effects of School Start Times. IZA World of Labor. Doi: 10.15185/izawol.181.