Pamięć krótkotrwała jak sama nazwa wskazuje jest krótka. Dlatego cenne są sposoby uwolnienia przestrzeni dla jej poszerzania. Pokażę kilka pomysłów dotyczącego myślenia matematycznego, ale myślę, że odnosi się to również do innych przedmiotów. Dodałam też swoje przemyślenia na ten temat.
Informacje w pamięci krótkotrwałej tracimy bardzo szybko wskutek zakłóceń, rozproszenia uwagi i natłoku innych informacji. Moim zdaniem łatwo można to sprawdzić poprzez próbę zapamiętania na dłużej pewnych danych. Jeśli nie skojarzymy ich z czymś, to szybko je gubimy.
Uczeń rozwiązując w szkole różne problemy musi mieć dostęp do wielu danych, a żonglowanie dużą ilością informacji zaburza jasność myśli i często powoduje bałagan w głowie.
W badaniu z 2025 naukowcy odkryli, że istnieją proste strategie, które mogą zmniejszyć obciążenie pamięci roboczej. Może to być na przykład rysowanie diagramów, podkreślaniu kluczowych szczegółów, porządkowaniu informacji w kategorie i stosowanie prostych symboli. Myślę, że warto kojarzyć to, o czym człowiek się uczy z tym, co już wcześniej poznał. Uczestniczyłam kiedyś w bardzo ciekawym wykładzie pt.: Habit of mind, w którym wykładowca polecał dla lepszego zapamiętywania, skojarzenie pojęć z liczbami lub symbolami i odwrotnie. W ten sposób można lepiej i dłużej zapamiętać np. numer telefonu.
Youki Terada proponuje w swoim artykule 7 strategii (opartych na badaniach), które poszerzają pamięć krótkotrwałą.
Analiza polecenia
Zwykle problem ma wiele aspektów i nie można w jednej chwili zrozumieć całości. Dlatego korzystne jest rozłożenie go na mniejsze części.
Na przykład w zadaniu matematycznym z treścią można zacząć od oddzielenia liczb i potraktowania polecenia jako opowiadania historii. Daje to uczniom możliwość umiejscowienia zadania w realiach, czyli myślenia o zadaniu jako historii – Kim są postacie?; Co robią?. Zadanie staje się mniej abstrakcyjni łatwiejsze do zapamiętania.
W badaniu z 2025 uczniowie, którzy zapisywali okoliczności zadania w brudnopisie, osiągali o 83% wyższy efekt niż ich rówieśnicy rozwiązujący zadania w pamięci.
Analizując problem warto odnieść się do zidentyfikowania głównego pytania problemu, a następnie do stosowania adnotacji wizualnych, takich jak podkreślanie, zaznaczanie i skreślanie, w celu uporządkowania informacji.
Podzielenie problemu na mniejsze części zmniejsza obciążenie poznawcze utrudniające zrozumienie.
Wniosek: Opisać problem, wyszczególnić jego główną ideę, w miarę możliwości rozrysować problem i podzielić problem na części.
Używanie przedstawień wizualnych
W badaniu z 2022 naukowcy wyjaśniają, że pamięć robocza składa się z wielu komponentów służących do przechowywania informacji wizualnych i przestrzennych. Na lekcjach przedmiotów ścisłych, gdzie uczniowie muszą pamiętać wzory, wykresy i wiele innych okoliczności, pamięć szybko się wyczerpuje. Pomocne mogą być pomoce wizualne – na przykład ściany z hasłami, tabele oraz diagramy ze wzorami.
Jeśli uczniowie mogą z nich korzystać, to mniej obciążają pamięć roboczą.
Na przykład możliwość korzystania z cytatów pomaga w pisaniu eseju, a dostęp do wzorów zwalnia miejsce w pamięci roboczej, umożliwiając uczniom głębsze myślenie.
Moim zdaniem w miarę procesu uczenia się te pomocy wizualne powinny być wycofywane, aby mogły się utrwalić na stałe w umysłach uczniów.
Wniosek: Korzystne jest udostępnianie uczniom pomocnych wzorów, wykresów, cytatów.
Procedury
Procedura pomaga uczniom uporać się z problemem bez przeciążania pamięci roboczej. Na przykład, dodając ułamki, uczniowie mogą posługiwać się krokami: znaleźć wspólny mianownik, dopasować liczniki, dodać ułamki o tych samych mianownikach i uprościć wynik.
Moim zdaniem stosowanie procedur nie zawsze jest dobre, gdyż czasami stosowane są bez zrozumienia, i wtedy nauka staje się mechaniczna.
Jeśli jednak problem jest przeanalizowany, to wybór i zastosowanie procedury może być bardzo pomocne. Dzięki procedurze zmniejsza się obciążenie psychiczne związane z decydowaniem, co dalej. Z czasem te powtarzające się czynności stają się nawykami, zwiększając efektywność rozwiązywania problemów.
Wniosek: Pewne procedury powinny istnieć w zasobach ucznia.
Używanie pomocy i modeli
Używanie pomocy (np. liczenie na palcach, używanie klocków, rysowanie na osi liczbowej) sprawiają, że abstrakcyjne idee stają się bardziej konkretne. Uczniowie łatwiej dostrzegają zależność. Na przykład uczniowie lepiej zauważają, że cztery grupy po trzy to to samo, co trzy grupy po cztery.
Badania z 2019 wyjaśniają, że stosowanie takich pomocy wspomaga pamięć roboczą poprzez rozszerzenie przestrzeni roboczej umysłu, umożliwia uczniom szybkie przenoszenie uwagi na różne części problemu bez tracenia z oczu głównego tematu.
Wie o tym każdy nauczyciel uczący małe dzieci matematyki. Używanie patyczków, liczydeł, rysowanie problemu itp. bardzo pomagają w liczeniu.
Kiedy dzieci w wieku od 7 do 9 lat otrzymały małe, ponumerowane żetony do przesuwania podczas rozwiązywania prostych zadań z dodawania, uzyskały lepsze wyniki niż ich rówieśnicy bez żetonów, uzyskując 72% dokładności w porównaniu z 62%.
Nauczyciele mogą używać talii kart, kostek do gry lub przedmiotów do liczenia, aby pomóc uczniom w ćwiczeniu podstawowych umiejętności. Znany jest też sposób uczenia zwany – Lego Logos stosowany na lekcjach polskiego, który używa klocków lego.
Korzystne jest prowadzanie z uczniami doświadczeń, wtedy uczniowie kojarzą problem z jego wizualizacją.
Wniosek: Używać pomocy w celu wizualizacji problemu.
Aktywowanie tego, co jest znane
Pamięć robocza nie jest odizolowana, stale oddziałuje z naszą pamięcią długotrwałą, aktywując wiedzę i łączy ją z napływającymi informacjami. Niektóre informacje z pamięci długotrwałej stale są obecne. Pomyślmy o jeździe samochodem znaną drogą, nie musimy sprawdzać drogi, pamięć długotrwała dostarcza informacji o trasie. Możemy prowadzić samochód i prowadzić z kimś innym rozmowę. Za to poruszanie się po nieznanym terenie, obciąża pamięć roboczą, ponieważ poświęcamy więcej czasu na rozszyfrowywanie znaków drogowych, przepisów ruchu drogowego i rozpoznanie drogi.
Tak samo jest w uczeniu się, nietypowe konteksty są trudniejsze do rozwiązania. Jeśli możemy połączyć nowe z czymś znanym, to jest to łatwiejsze i bardziej angażujące.
Wniosek: Przedstawiać problem w kontekstach już uczniom znanych.
Połączenie z wcześniejszą wiedzą i powtarzanie
Szybki przegląd kluczowych idei, poznanych pojęć, może pobudzić pamięć długotrwałą uczniów, ujawniając wiedzę potrzebną do połączenia nowego materiału z tym, co już uczniowie wiedzą.
Uczniowie zapominają, czego ich nauczono, dlatego trzeba konsekwentnie powtarzać i nawiązywać do tego, czego wcześniej się nauczyli. Wtedy wiedza nabyta nie obciążała zasobów pamięci roboczej, i nie przeszkadza uczniom w rozszerzaniu lub zastosowaniu nowej wiedzy.
Wniosek: Często powtarzać i nawiązywać do tego, co już uczniowie wiedzą i potrafią.
Pozwolenie na samodzielne myślenie
W metaanalizie z 2023 naukowcy odkryli, że podawanie uczniom gotowych rozwiązań ma pozytywny, ale umiarkowany wpływ na naukę uczniów.
Może się wydawać, że pokazanie uczniom najlepszej drogi rozwiązania jest korzystne, jednak lepsze jest dawanie na początkowym etapie wskazówek i podawanie przykładów, ale pozostawienie uczniów z samodzielnym zmaganiem się z problemem.
***
Można powiedzieć, że te 7 strategii, to nic nowego. O tym wszystkim przecież wiemy. Ale czy zawsze je stosujemy?
Rady wynikające z przedstawionych strategii można podsumować w ten sposób:
- Zacząć od opisania problemu, wyszczególnienia głównej idei, w miarę możliwości rozrysowania problemu i podzielenia go na części.
- Udostępnić uczniom w widocznym miejscu pomocne wzory, wykresy, cytaty.
- Pokazać uczniom użyteczne procedury.
- Używać pomocy w celu wizualizacji problemu.
- Przedstawiać problem w kontekstach już uczniom znanych.
- Nawiązywać do tego, co uczniowie już wiedzą.
- Pozwolić na samodzielne myślenie.
Moim zdaniem w realizacji tych siedmiu wskazówek może pomóc Mój zeszyt pomagający się uczyć. Można w nim: rozrysować problem, mieć w nim zapisane wzory i pomoce, zapisać w nim procedury, wkleić lub zapisać wizualizacje problemu, zapisywać notatki, dokonywać samodzielnych prób. Mój zeszyt jest skarbnicą wiedzy, do której w każdej chwili można wrócić. Szczególnie przydaje się przy powtórzeniu.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Youki Terada w Edutopia.org.
