Polscy nauczyciele są zadowoleni z pracy w szkołach, w których są zatrudnieni i dobrze oceniają relacje w gronie pedagogicznym. Mają silną motywację wewnętrzną, a na tle innych krajów wyróżnia ich przekonanie o ważnym społecznie znaczeniu zawodu nauczyciela. Jednocześnie są przytłoczeni relacjami z rodzicami oraz odpowiedzialnością za wyniki i dobrostan uczniów. Oceniają, że ich zawód jest niedoceniany społecznie, nie są też zadowoleni z poziomu zarobków. Takie dane w dużym skrócie przynosi najnowsza edycja Międzynarodowego Badania Nauczania i Uczenia TALIS 2024.
Zawód z powołania, ale niedoceniany
Aż 74% polskich nauczycieli wskazało, że wpływ na przyszłe pokolenia i wkład w rozwój społeczny jest dla nich bardzo ważną cechą zawodu. Średnio w badanych krajach UE[1] na taką odpowiedź wskazało odpowiednio 58% i 66% nauczycieli, a we wszystkich krajach uczestniczących w badaniu[2] 65% i 67% respondentów. Jednocześnie 88% nauczycieli podkreślało znaczenie pracy z dziećmi i młodzieżą (średnio w UE 76%, a we wszystkich badanych krajach 73%). Oznacza to, że poczucie misji jest wśród polskich nauczycieli wyraźnie wyższe od średniej dla badanych krajów.
Prawie wszyscy nauczyciele w Polsce (95%) ocenili, że mają pełną lub znaczną autonomię w przygotowaniu lekcji oraz wyborze metod i form nauczania. Podobne były wskazania nauczycieli w innych badanych krajach. W Polsce większość (83%) deklarowała również, że ma zapewnioną możliwość udziału w decyzjach dotyczących ich szkoły. Ten obraz kontrastuje z poczuciem niewielkiego wpływu na politykę edukacyjną, który dostrzega 9% badanych. Równie niskie jest poczucie, że społeczeństwo ceni zawód nauczyciela (10%, tymczasem średnia dla UE wynosi 15%, a we wszystkich badanych krajach 35%). Równocześnie wielu dydaktyków w Polsce odczuwa brak uznania ze strony rodziców swoich uczniów (47%) i samych uczniów (34%). W porównaniu z innymi krajami odsetek nauczycieli wskazujących na brak uznania należy do najwyższych.
Relacje w szkole
Nauczyciele w Polsce pozytywnie oceniają szkoły w których uczą – aż 92% wskazało, że ją lubi, a 82% poleciłoby ją innym jako miejsce pracy. Dobrze oceniają też relacje w miejscu pracy – 88% uważa, że nauczyciele mogą polegać na sobie nawzajem, a 89% wskazywało, że dyrekcja ma dobre relacje z pracownikami – podobne oceny są w większości badanych krajów. Relacje między dyrekcją i gronem pedagogicznym lepiej oceniają nauczyciele w małych szkołach, niż zatrudnieni w placówkach z dużą liczbą uczniów.
Jednocześnie badanie wskazuje na trudne relacje z rodzicami. Brak uznania z ich strony w większym stopniu odczuwają nauczyciele pracujący w szkołach w dużych miastach (53%), niż w małych miejscowościach (43%). Relacje z rodzicami są też lepiej oceniane w szkołach, w których rodzice aktywnie uczestniczą w decyzjach i działaniach edukacyjnych. Rozwiązywanie problemów zgłaszanych przez rodziców jest drugim najczęściej wskazywanym przez polskich nauczycieli źródłem ich stresu zawodowego. Warto podkreślić, że w okresie 12 miesięcy przed badaniem, aż 71% polskich nauczycieli uczestniczyło w doskonaleniu zawodowym dotyczącym współpracy z rodzicami, podczas gdy średnia dla krajów UE wyniosła 42%. Wskazuje to, że polskie szkoły aktywnie podejmują działania, by skuteczniej zarządzać relacjami z rodzicami.
Warunki i organizacja pracy
Polska znalazła się wśród krajów o najniższej średniej liczbie uczniów w klasie. W 2024 roku nauczyciele szacowali, że było to średnio 18 uczniów w klasach V-VIII, podczas gdy w 2008 i w 2013 roku, w gimnazjum, było to średnio 21 uczniów.
Aż 80% nauczycieli w Polsce wskazało, że jest zadowolonych z warunków zatrudnienia, choć nie z wynagrodzenia. Średnia dla krajów UE wynosi 70%, a dla wszystkich krajów biorących udział w badaniu 67%. Jednocześnie zadowolenie z wynagrodzenia deklarowało 20% polskich nauczycieli.
Nauczyciele klas V-VIII oceniają, że ich średni tygodniowy czas pracy wynosi około 40 godzin zegarowych, wliczając pracę wieczorami i w weekendy. Pokrywa się to ze średnią dla wszystkich krajów uczestniczących w badaniu TALIS, choć zróżnicowanie między krajami jest duże.
Satysfakcja i kondycja psychofizyczna
Aż 88% polskich nauczycieli deklarowało, że ogólnie jest zadowolonych z pracy, a 68% wskazało, że jej zalety przeważają nad wadami. Jednak 30% nie wybrałoby powtórnie tego zawodu. W porównaniu z badaniem TALIS z 2013 roku mniej nauczycieli dostrzega przewagę zalet nad wadami zawodu (spadek o 9 punktów procentowych) i mniej zdecydowałoby się ponownie na ten zawód (spadek o 10 punktów procentowych). Poziom satysfakcji z wykonywania zawodu w Polsce jest niższy niż w większości krajów uczestniczących w badaniu.
Jednocześnie polscy nauczyciele deklarowali, że zmagają się ze stresem zawodowym. Ponad 38% wskazało, że we w znacznym lub dużym stopniu doświadcza go w pracy, dla 30% praca negatywnie wpływa w takim wymiarze na ich zdrowie psychiczne, a 37% wskazało, że praca w znacznym lub dużym stopniu nie pozostawia im czasu na życie osobiste. Ponadto, około 40% nauczycieli uważa, że we wspomnianej powyżej skali doświadcza stresu związanego z odpowiedzialnością za osiągnięcia uczniów (46%), ich dobrostan społeczny i emocjonalny (42%), reagowaniem na problemy zgłaszane przez rodziców (44%), nadmiarem zadań administracyjnych (44%) oraz utrzymywaniem dyscypliny w klasie (37%).
Demografia bardzo niepokojąca
Polska znalazła się w grupie krajów o najstarszej kadrze w badaniu, choć problem starzenia się nauczycieli występuje w wielu, szczególnie europejskich krajach. W Polsce średni wiek nauczyciela klas V-VIII wyniósł 48 lat, średnia w krajach UE to 46 lat, a w krajach uczestniczących w badaniu to 44 lata. Aż 45% dydaktyków w naszym kraju ma 50 lat lub więcej, co jest jednym z najwyższych odsetków wśród krajów uczestniczących w TALIS. Z kolei 4% ma mniej niż 30 lat – to jeden z najniższych odsetków w badaniu. Konsekwencją wieku polskiej kadry jest jej duże doświadczenie, średni staż pracy w zawodzie to 22 lata. Jednocześnie Polskę wyróżnia stabilność zatrudnienia, aż 68% okresu pracy nauczyciela przypada na zatrudnienie w jednej szkole. Niepokojący jest niewielki napływ nowych osób do zawodu, tylko 8% uczy 5 lat lub krócej.
O badaniu
TALIS (Teaching and Learning International Survey) to międzynarodowy projekt badawczy, zainicjowany i koordynowany przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Polska uczestniczy w badaniu po raz trzeci, wcześniej brała w nim udział w 2008 i 2013 roku, nie uczestniczyła natomiast w edycji TALIS 2018. Badanie w naszym kraju zostało przeprowadzone przez IBE – PIB pomiędzy 1 a 18 marca 2024 roku, a łącznie uczestniczyło w nim ponad 50 krajów. Pobierz raport TALIS 2024.
We wszystkich edycjach TALIS obejmuje nauczycieli i dyrektorów szkół na poziomie ISCED 2 Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Kształcenia, co dla Polski w latach 2008 i 2013 oznaczało gimnazja, a w 2024 roku klasy V–VIII szkół podstawowych. Celem TALIS jest wsparcie systemów edukacyjnych w realizacji skutecznych polityk oraz praktyk edukacyjnych. Badanie w każdym kraju prowadzone jest na reprezentatywnej próbie nauczycieli, zapewnia porównywalność wyników pomiędzy krajami i umożliwia śledzenie trwałości lub zmian zjawisk w czasie. To największe badanie tego typu na świecie, jest ono ogłaszane jednocześnie przez OECD i wszystkie kraje w nim uczestniczące.
Przypisy:
[1] Średnia wyników nauczycieli z 22 krajów Unii Europejskiej, które wzięły udział w badaniu i spełniły wymagania dotyczące minimalnego wskaźnika odpowiedzi.
[2] Średnia wyników nauczycieli z 49 krajów, które wzięły udział w badaniu i spełniły wymagania dotyczące minimalnego wskaźnika odpowiedzi.
(Źródło: Instytut Badań Edukacyjnych - Państwowy Instytut Badawczy)
