Pełna swoboda w szkole czy rozsądny przymus?

Wydaje się oczywiste, że człowiek skuteczniej uczy się bez przymusu. Z tego wysnuwa się wniosek, że swoboda w zakresie nauki szkole niezawodnie zwiększyłaby jej skuteczność, nie mówiąc już nawet o poprawie samopoczucia uczniów. Pomny jednak doświadczenia wielu lat pracy, ostrożnie podchodzę do tych twierdzeń. W ostatnich dniach zdarzyło się coś, co podsyciło moje wątpliwości.

Mamy w STO na Bemowie dwie klasy czwarte SP, bardzo zbliżone składem i historią dotychczasowej edukacji. Jak to się często u nas zdarza, po zakończeniu kształcenia zintegrowanego obie trafiły pod opiekę jednej wychowawczyni. Ta zorganizowała ostatnio wyjście na lekcję muzealną, jednego dnia dla jednej, kolejnego dla drugiej klasy. Były to dokładnie takie same lekcje (temat i scenariusz), w tym samym muzeum, a różnica polegała na osobach prowadzących i przyjętej przez nie strategii. Jedna z przewodniczek postąpiła nowocześnie. Rozpoczynając zajęcia poinformowała uczniów, że mogą się zrelaksować, nie muszą uważać i brać czynnego udziału w lekcji, byle tylko nie przeszkadzali innym. Komunikat ten uzasadniła stwierdzeniem: "Bo to nie szkoła!”. Dzieci postąpiły zgodnie z tą sugestią i faktycznie – wykazywały niewielką tylko aktywność, w większości wygodnie spoczywając na podłodze. Prowadząca zajęcia w drugiej klasie postąpiła w sposób tradycyjny – zachęciła do aktywności, zabierania głosu i wykonywania przewidzianych zadań, które polegały na rysowaniu. I w tym przypadku dzieci postąpiły zgodnie z otrzymaną sugestią.

Kiedy wychowawczyni podzieliła się ze mną spostrzeżeniami po tych lekcjach, poprosiłem, żeby zrobiła wśród uczniów ankietę, jak im podobały zajęcia w muzeum i co zapamiętali. Okazało się, że w klasie, od której oczekiwano aktywności, uczniom dużo bardziej się podobało (średnio 1,79 na 2 możliwe), niż w drugiej (zaledwie 1,11 na 2 możliwe). Ci drudzy również zdecydowanie mniej zapamiętali.

To oczywiście tylko wyrywkowa obserwacja, ale utwierdziła mnie ona w przekonaniu, że tradycyjne metody nauki szkolnej niekoniecznie wynikają z braku wiedzy, wyobraźni i serca u nauczycieli, tudzież „pruskiego” charakteru tej instytucji. Są one również oparte o doświadczenia, które – tak jak w opisanym wyżej przypadku – mogą być inne, niż można by przypuszczać. Dlatego nowinki w szkole warto wdrażać pilnie obserwując, czy przynoszą zamierzony efekt. Niestety, działania pilotażowe praktycznie przestały istnieć. Zazwyczaj brakuje czasu, chęci ich przeprowadzenia i… cierpliwości, której wymagają. A szkoda.

Notka o autorze: Jarosław Pytlak jest dyrektorem Szkoły Podstawowej nr 24 STO na Bemowie w Warszawie oraz pomysłodawcą i wydawcą kwartalnika pedagogiczno-społecznego Wokół Szkoły. Działalnością pedagogiczną zajmuje się przez całe swoje dorosłe życie. Tekst ukazał się w blogu autora.