Według neurobiologów Blake Richardsa i Paula Franklanda celem zapamiętywania jest nie tylko dokładne przechowywanie informacji, ale również selekcja informacji na potrzebne i niepotrzebne ze względu na przetrwanie gatunku[1]. Patrząc z tej perspektywy, zapominanie nie jest porażką pamięci, może to wręcz być inwestycja w bardziej optymalną strategię zapamiętywania.
Pamięć stanowi coś na kształt pajęczyny wspomnień złożonej z milionów neuronowych połączeń. Gdy dowiadujemy się czegoś nowego, wpasowujemy to w tę sieć.
Myślę, że między innymi, dlatego tak ważne jest łączenie nowej wiedzy z tym, co już uczeń wiedział wcześniej. Nowa wiedza wpasowuje się w istniejącą już sieć powiązań. Cenne są zatem pytania nauczyciela: Z czym Ci się to kojarzy? Co już na ten temat wiesz? Czy to się czymś różni? itp.
Hermann Ebbinghaus w latach 80. XIX wieku określił krzywą zapominania zależność między ilością przechowywanej informacji w pamięci a upływem czasu, jaki nastąpił od momentu ich zapamiętania. Jest to swoista miara tego, jak szybko zapominamy. W swoich eksperymentach odkrył, że bez żadnego wzmocnienia lub połączenia z wcześniejszą wiedzą, informacje są szybko zapominane — około 56% w ciągu godziny, 66% po dniu i 75% po sześciu dniach.
Neurobiolodzy pod przewodnictwem Richarda Cho wyjaśniają, że kiedy neurony są często pobudzane, połączenia synaptyczne są wzmacniane; odwrotnie jest w przypadku neuronów, które są rzadko pobudzane. Znane jest to jako plastyczność synaptyczna i wyjaśnia, dlaczego niektóre wspomnienia trwają, a inne zanikają. W takim razie, zalecane jest wielokrotne uzyskiwanie dostępu do przechowywanej, ale zanikającej pamięci, aby ponownie uruchamiać sieć neuronową, która zawiera pamięć i koduje ją głębiej.
Naukowcy pokazali również, że nie wszystkie nowe wspomnienia są sobie równe. Na przykład, dwa zestawy liter różnie są zapamiętywane:
NPFXOSK
POMARAŃCZE
Drugi zestaw liter jest bardziej zapadający w pamięć, gdyż ma więcej połączeń z innymi neuronami, uruchamia wspomnienie. Zestaw liter NPFXOSK jest losowy i niespójny, podczas gdy słowo POMARAŃCZE kojarzy się z obrazem już znanym.
Wydaje się to oczywiste, ale warto o tym pamiętać, gdy wprowadza się nowe pojęcia o trudnych nazwach, one będą trudniej zapamiętywane niż te których nazwa jest kojarzona z czymś już znanym.
Jak zapamiętać?
Oto pięć strategii, które mogą zastosować nauczyciele, aby pomoc uczniom w zapamiętywaniu. Oparte są o zasadę budowania, jak najwięcej połączeń z tym, co już jest w pamięci uczniów i połączeń z innymi dziedzinami wiedzy.
Wyjaśnienia innym
Uczniowie wyjaśniają rówieśnikom to, czego się nauczyli, wtedy zanikające wspomnienia są reaktywowane i wzmacniane. Ta strategia nie tylko pomaga w zatrzymaniu czegoś w pamięci, ale także zachęca do aktywnej nauki (Sekeres i in., 2016). Dlatego zalecane jest wzajemne nauczanie (się).
Efekt odstępu
Powracanie do kluczowych idei w ciągu roku szkolnego. Badania pokazują, że uczniowie osiągają lepsze wyniki w nauce, gdy mają wiele okazji powrotu do już poznanych treści.
Dlatego nie powinno się uznawać, że coś zostało już opanowane i przechodzić do następnych treści. Lepiej nawiązywać do tego, co już było. Na przykład nauczyciel może naświetlić, jak dany temat łączy się z poprzednimi lub dokonać krótkiego powtórzenia (Carpenter i in., 2012; Kang, 2016). Warto stosować nauczanie spiralne.
Częste testy praktyczne
Stosowanie testów przypominających już opanowane treści. Takie testy nie powinny być oceniane. Może być to gra, quiz pokazujący uczniom, co zapamiętali (Adesope, Trevisan i Sundararajan, 2017; Butler, 2010; Karpicke, 2016). Takie powracanie do materiału już opanowanego, sprawia, że jest on lepiej zapamiętywany.
Przeplatanie pojęć
Zamiast koncentrować się na jednym temacie, lepiej mieszać podobne zagadnienia. Przeplatanie zmusza uczniów do myślenia na bieżąco i głębiej (Rohrer, 2012; Rohrer, Dedrick i Stershic, 2015). Może to się wydawać nieintuicyjne, ale badania wskazują, że lepiej tematy przeplatać niż uczyć liniowo.
Połączenie z obrazami
Przedstawienie wizualne może pomóc w zapamiętywaniu. Łatwiej jest zapamiętać to, co zostało przeczytane i zobaczone, niż jedno i drugie osobno (Carney & Levin, 2002; Bui & McDaniel, 2015). Dlatego warto kojarzyć pojęcia z obrazami, na przykład – zapamiętywać daty i numery poprzez skojarzenia z obrazem.
Podsumowując, nauczyciel może:
- Organizować naukę poprzez wzajemne nauczanie.
- Powracać często do treści już opanowanych.
- Polecać uczniom rozwiązywanie testów przypominających.
- Przeplatać treści z różnych dziedzin.
- Łączyć treści z obrazami
Przypisy:
[1] zob. Blake A. Richards, Paul W. Frankland. The Persistence and Transience of Memory. Neuron Vol. 94 Issue 6, czerwiec 2017. Doi: 10.1016/j.neuron.2017.04.037.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Youki Terada z Edutopia.org.
