Polska oświata a modernizacja

Zaufanie – do siebie samego, do nauczycieli, do kolegów, do rodziców i rządzących itp. jest atrybutem danej kultury (narodowej, lokalnej, rodzinnej) – stąd zmiana poziomu zaufania w społeczności ludzkiej jest zmiana o charakterze kulturowym a nie technicznym, odbywa się na poziomie doświadczeń zdobytych w relacjach typu ja-ty. Ważnym czynnikiem decydującym o sukcesie w życiu zawodowymi szczęściu osobistym jest poczucie własnej wartości.

Polska szkołą niestety nie tylko nie wzmacnia poczucia własnej wartości, lecz często je obniża. Potrzebujemy, aby nauczyciele w relacjach z uczniami odeszli od metod nauczania, które obniżają wśród uczniów ich poczucie własnej wartości. Jak zauważają D. Hamer i P. Copland [...] im bardziej kontakty z dzieckiem oparte są na konflikcie i karach, tym bardziej agresywne i antyspołeczne stanie się dziecko.

Na negatywny styl wychowawczy składa się także odrzucenie – ignorowanie dziecka – pozwolenie mu aby wychowywało się samo. Negatywny styl wychowawczy ma większy wpływ na złe zachowanie niż pozytywny styl wychowawczy na zachowanie dobre.

W związku z postępującą globalizacją stajemy przed coraz to nowymi wyzwaniami, dlatego też każdy obywatel będzie potrzebował szerokiego wachlarza kompetencji kluczowych. Kompetencje to coś więcej niż sama umiejętność, to również umiejętność zastosowania umiejętności z wykorzystaniem posiadanej wiedzy.

Edukacja w swym społecznym i ekonomicznym wymiarze ma do odegrania istotną rolę polegającą na zapewnieniu nabycia przez obywateli Polski i Europy kompetencji kluczowych koniecznych, aby umożliwić im elastyczne dostosowywanie się do takich zmian. W szczególności, opierając się na wielorakich kompetencjach indywidualnych, należy sprostać zróżnicowanym potrzebom osób uczących się poprzez zapewnienie równości i dostępu dla tych grup, które ze względu na trudności edukacyjne, spowodowane okolicznościami osobistymi, społecznymi, kulturowymi lub ekonomicznymi, wymagają szczególnego wsparcia w realizacji swojego potencjału edukacyjnego.

Oświata to nie tylko zwiększanie puli umiejętności. Doskonalenie polega także na porzucaniu umiejętności zbędnych bądź nieproduktywnych. Poniżej przedstawiono listę kilku takich umiejętności, które obecnie są w szkołach kształtowane lecz nie służą dobrze oświacie.

Stworzenie konsensusu wobec listy kluczowych kompetencji ułatwi zarządzanie oświata i ocenianie wyników nauczania. Kluczowe kompetencje to obszar, na którym spotykają się oczekiwania przedsiębiorców, Państwa i społeczeństwa. Polskie szkoły powinny wychować zarówno szeroką rzeszę obywateli przyjaznych dla zmian, (ponieważ zmiana jest jedyną pewną rzeczą w najbliższych dziesięcioleciach) jak i niewielką garstkę niezwykle wybitnych liderów zmian. W przeciwieństwie do czasów odległych raczej nie potrzebujemy bojowników, którzy staną na barykadach. Dzisiaj od wybitnych jednostek oczekuje się, aby zdobywały Oskary, Nagrody Nobla, tworzyły innowacyjne przedsiębiorstwa, dokonywały przełomowych odkryć technologicznych. Polska bardziej jednak niż noblistów potrzebuje graczy zespołowych w tym pragmatycznych liderów obdarzonych kwalifikacjami i graczy zespołowych, którzy z radością porzucą swoje ambicje indywidualne i podporządkują się mądrym przywódcom, których sami wybiorą.

Modernizacja oświaty nie sprowadza się wyłącznie do modernizacji postaw i metod stosowanych przez nauczycieli. Trzeba odróżnić efektywność pracy samego nauczyciela od efektywności szkół oraz całego społeczeństwa. Modernizacja polskiej oświaty nie jest możliwa bez udziału samych nauczycieli. Państwo aspirujące do zbudowania gospodarki opartej na wiedzy powinno zatrudniać w charakterze nauczycieli najlepszych absolwentów szkół wyższych, tak jak to się dzieje w Finlandii oraz finansować z funduszy publicznych nowoczesny system doskonalenia zawodowego dla tych nauczycieli. Takiego nowoczesnego i skutecznego systemu obecnie w Polsce nie mamy. Oprócz podniesienia jakości pracy indywidualnej nauczycieli potrzebne jest poprawienie jakości zarządzania w oświacie ponieważ to właśnie jakość zarządzania jest drugim najważniejszym determinantem jakości nauczania.

Oświata jest systemem kształtującym lub / i korygującym prawdopodobieństwo pewnych zachowań człowieka w życiu dorosłym. Dzięki dobrej oświacie wychowywać możemy obywateli, którym łatwiej będzie się zarządzało, lecz także trudniej manipulowało, łatwiej rządziło, lecz których trudniej będzie ich zniewolić. Edukacja polskiego społeczeństwa jest w dzisiejszych warunkach lepszym gwarantem niepodległości Polski niż silna armia i sojusze militarne.

 

(Artykuł ukazał się w numerze 6/2008 (199) magazynu Edukacja i Dialog)