„Problem” kojarzy się z kryzysową, czasem dramatyczną sytuacją. Prawdą jest, że trudnych sytuacji nie brakuje i w szkole i w codziennym życiu. Może uczenie rozwiązywania problemów jest ważniejsze od przyswajania przedmiotowej wiedzy? Zmaganie się z problemem jest interesującą stroną ludzkiego myślenia, emocji, słów i działań. Jak w szkole uczyć rozwiązywania problemów?
Problemowe uczenie się – nauczanie znane jest w dydaktyce od ponad 100 lat. Ostatnio przed edukacją w pojawiło się sporo nowych spraw, wyzwań i problemów. Niektórzy wskazują, że trzeba odejść w edukacji od przedmiotowego myślenia na rzecz kształcenia umiejętności rozwiązywania problemów. Jak w szkole uczyć dostrzegania, podejmowania i rozwiązywania różnych problemów, które niesie tzw. nowoczesność życia i szkoły oraz powszechne wykorzystywanie zasobów Internetu? Oczywiście, pierwszym, który zmaga się ze szkolnymi problemami jest nauczyciel i dyrektor szkoły. To ich warto najpierw przeszkolić w temacie rozwiązywanie problemów. Kogo i jak w szkole można (albo trzeba) uczyć rozwiązywania problemów?
Prymat problemów i pytań
Myśląc o rozwiązywaniu problemów i uczeniu innych umiejętności ich rozwiązywania nasuwają się bardzo liczne, różnorodne i często trudne, wieloskładnikowe pytania. Każde z nich może być przedmiotem szerszych rozważań:
| » | Dlaczego w szkole ważniejsze od wiedzy jest uczenie rozwiązywania problemów? |
| » | Jakie trudne problemy przeżywają uczniowie i nauczyciele w obecnej szkole? |
| » | Jak pomóc uczniom i nauczycielom rozwiązywać szkolne problemy? – i wiele innych. |
Organizowanie problemowego uczenia
Istotą szkolnego nauczania jest organizowanie uczenia się uczących się. Oczywiste jest, że to organizowanie uczenia się uczniów w szkole wywołuje różnorodne trudności i problemy. Ważne jest, że ono kieruje się dziś wyraźnie w stronę dominacji kształcenia umiejętności, co samo w sobie jest dobre i pożądane, ale jest też swoistym problemem dla nauczycieli. Problemów, takich czy innych, nie brakuje ani w szkole, ani w codziennym życiu. Problemem podstawowym edukacji wydają się być dwa pytania: dlaczego i jak uczyć rozwiązywania problemów oraz jak pomóc uczniom i młodym nauczycielom oraz innym zainteresowanym rozwiązywać szkolne problemy?
Pomoc w problemowym uczeniu się
Właśnie, przecież sedno wychowawczych aspektów edukacji tkwi w udzielaniu pomocy i wsparcia w potrzebie. O tym, jak to zrobić? Jest to rozważane w artykule pt. Jak pomóc rozwiązywać trudne problemy? - upowszechnionym kilka lat temu w miesięczniku dla oświatowej kadry kierowniczej "Dyrektor Szkoły" (Sawiński 2007). Warto przeczytać!
Z obserwacji szkoły i codziennego życia, wiadomo, że trudności są różne, takie stosunkowo proste, ale i bardzo skomplikowane - na przykład:
| » | niewłaściwe zachowanie uczniów w szkole, brak motywacji do uczenia się i szkolnej pracy; |
| » | utrata autorytetu przez niektórych (może przez wielu?) nauczycieli; |
| » | osiąganie słabych wyników nauczania; |
| » | niewłaściwe reagowanie nauczycieli na zachowania czy prowokacje uczniów; |
| » | niska motywacja nauczycieli do stosowania zasad i strategii nowej dydaktyki na miarę epoki cyfrowej, do poszukiwania wspólnie z uczniem dobrych rozwiązań ich problemów – itp. |
Rozwiązywanie problemów w podstawie programowej
W obowiązującej obecnie podstawie programowej na początku są ustalone kluczowe kompetencje ucznia. Wśród 8 kluczowych kompetencji jest rozwiązywanie problemów.
Szczególnie pożądana jest dziś kreatywność, czyli zdolność do twórczego myślenia i działania. Jest ona w Podstawie programowej opisana jako pierwsza z 8 kluczowych kompetencji ucznia. Rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów i kreatywności oraz rozumowania i argumentowania, czyli racjonalnego myślenia, mocno się ze sobą łączą. Mają one być rozwijane na wszystkich przedmiotach nauczania i na wszystkich etapach kształcenia. Do opierania szkolnych programów na kluczowych kompetencjach szkoły i nauczyciele już przywykli. Pewnie gorzej jest z realizacją zadań, które służą osiąganiu wysokiej jakości ww. kompetencji.
Wiedza o rozwiązywaniu problemów
W szkole epoki cyfrowej XXI wieku przecież ważniejsze od przedmiotowej, szczegółowej wiedzy (tak łatwo dziś dostępnej w zasobach Internetu) jest wiedza o strategiach samego uczenia się i właśnie umiejętność rozwiązywania problemów. Czy jest potrzeba uzasadniania tego? W szkole nie ma co się buntować na reformy i zmiany, bo one są koniecznością epoki cyfrowej. Argumentacja tego problemu jest np. ujawniona w artykule pt. Zmiany, zmiany… i dobrze, bo szkołę trzeba zmienić! (Sawiński 2008) – także upowszechnionym w „Dyrektorze Szkoły” (nr 6/2008). Polecam, bo warto zajrzeć i przeczytać!
Oczekiwania na pomoc w rozwiązaniu problemu
Ale zmiany, wdrażane w życiu czy szkole, to także problemy, realne, trudne, systemowe itp. Tak naprawdę, to przecież edukacja, tak szkolna, jak i nauczycielska (doskonalenie zawodowe, doradztwo metodyczne, samokształcenie) - boryka się z wieloma trudnymi problemami. Rzecz w tym, że pojawiają się coraz to nowe wyzwania i kłopoty, bo przekształca się świat, kraj, rodzina i zmieniają się ludzie. Oczywiste więc jest, że w związku z tym pojawiają się nowe oczekiwania rodziców, nauczycieli, dyrektorów szkół itd. Jakie są te ich nowe oczekiwania i jak je spełnić? Warto je poznać myśląc o udzielaniu pomocy w rozwiązywaniu problemów.
(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)
