Kwiecień to szczególna okazja do rozmowy o zmianach klimatu. 22. tego miesiąca obchodzimy Światowy Dzień Ziemi. Akcję, której celem jest promowanie postaw proekologicznych. Organizatorzy Dnia Ziemi chcą uświadomić politykom i obywatelom, jak kruchy jest ekosystem planety ludzi. Od lat kwestią działań na rzecz ochrony klimatu interesują się szkoły oraz uczniowie. Te pierwsze często poprzez organizację uroczystych akademii, ci drudzy nierzadko manifestując i upominając się o swoją przyszłość na przykład w ramach Młodzieżowego Strajku Klimatycznego.
Co wiemy?
W 2021 roku UN Global Compact Network Poland wydała raport zatytułowany Edukacja klimatyczna w Polsce. W szczególny sposób o potrzebie działań w tym zakresie mówi wstępie do tego dokumentu przewodniczący Rady UN Global Compact António Guterres: Natura jest rozzłoszczona. Rozejrzyjmy się wokół nas. Poziom mórz wzrasta, a oceany ulegają zakwaszeniu. Lodowce topnieją, rafy koralowe wymierają. Coraz więcej obszarów pustynnieje, natomiast woda przestaje być łatwo dostępna w wielu miejscach na świecie. Sztormy są zintensyfikowane. Częstsze. Bardziej śmiercionośne. Widziałem to na własne oczy – od Dominikany, przez Sahel, aż po Południowy Pacyfik. Ktoś kiedyś zapytał mnie – czy to wszystko nie wywołuje u Ciebie smutku i desperacji? Moja odpowiedź była jasna i głośna: nie. Widzę, jak młodzi ludzie dostarczają rozwiązań i odpowiedzi, nawołując do zwiększonej odpowiedzialności, wymagając natychmiastowego działania. Raport zawiera szereg kluczowych informacji, ale też niezwykle wartościowe materiały pokazujące kontekst oraz możliwość implementacji zadań z zakresu edukacji klimatycznej bezpośrednio w szkołach. Szczególnie wartościowe wydaje się być zestaw narzędzi dla edukatorów i nauczycieli opracowany przez Tomasza Kobylańskiego.
Czym dysponujemy?
Na początku wiadomość nie najlepsza. Okazuje się, że mimo coraz większego dostępu do informacji i materiałów dotyczących zmiany klimatu, nie dysponujemy jako społeczeństwo wystarczającą wiedzą, która uzmysławiałaby wagę stojących przed nami zagrożeń. Do tego dochodzi szereg stereotypów oraz przekonań. Dla wielu klimat powinien się ochronić sam. Poza tym, co takiego wyjątkowego niby się dzieje dookoła nas, czego jeszcze nie było. Zimą jest zimno, latem ciepło, a jak pada deszcz jest mokro i tyle.
Szperając w podstawach programowych znajdziemy kilka odniesień do kwestii ekologii, ochrony środowiska czy znaczenia ekorozwoju. No i to Święto Ziemi, a jesienią jeszcze sprzątanie świta. W sumie wiele się dzieje. Wydaje się, że kwestie klimatu to dość dobrze rozpoznany problem/wyzwanie, które dostrzega znaczna część uczniów naszych szkół, a jednocześnie szczególnie wartościowy cel jaki mogłyby postawić przed sobą szkolne społeczności zarówno w obszarze zadań dydaktycznych jak i działalności wychowawczej. Pytanie czy to wystarczy.
Podstawy, programy, zajęcia międzyprzedmiotowe, projekty
Szukając optymalnych rozwiązań dotyczących edukacji, wiele osób nieustannie wraca do pomysłu by stworzyć specjalny przedmiot obejmujący ogół kwestii prośrodowiskowych. Taką edukację ekologiczną. To bardzo ciekawa koncepcja w kontekście narzekania na temat nadmiaru treści nauczania i konieczności odchudzenia podstaw programowych. Co więcej, żaden nowy przedmiot nie zmieni postaw ani zachowań uczniów. Teoretycznie w obszarze pracy na rzecz postaw prozdrowotnych (po części więc również proekologicznych) oddziaływać powinny zajęcia z wychowania fizycznego. Co więcej wielu nauczycieli tego przedmiotu poświęcaj sporo uwagi temu zagadnieniu. I co? W zasadzie szkoda gadać.
Doskonałym punktem wyjścia umożliwiającym podjęcie działań związanych z kształtowaniem postaw związanych z ochroną klimatu mogłoby być wykorzystanie w tym celu przynajmniej części działań organizowanych w ramach programów-wychowawczo-profilaktycznych. Ponieważ są obowiązkowe szkoła i nauczyciele dysponują stosowną podstawą prawną do tworzenia kompleksowych rozwiązań związanych z kształtowaniem wybranych postaw. Kwestia klimatyczna wydaje się w tym zakresie szczególnie istotna i co najważniejsze jest względnie bezpieczna.
Rozmyślania o modyfikowanym modelu organizacji procesów uczenia się uczniów dotykają coraz częściej kwestii edukacji organizowanej z wykorzystaniem celów oraz działań realizowanych w ramach różnych przedmiotów. Kluczowym rozwiązaniem dla tego typu rozwiązań jest praktyczne wykorzystywanie metody projektu. Dowodem na to, że można wiele zrobić w tym zakresie są liczne realizacje, z którymi możemy się już dziś spotkać w różnych szkołach. O jednym z nich we wspominanym raporcie piszą nauczyciele Liceum Ogólnokształcące w Szprotawie, Andżelika i Marcin Zarzeczni: Większość naszych zadań opiera się na praktycznych działania, które często realizujemy w formie projektów. Na zajęciach terenowych uczniowie prowadzą badania czystości wód w ramach chemii (badamy rzeki), sprawdzamy okolice rzek (geografia), badamy świadomość ekologiczną w ramach WOS-u. Zbieramy elektrośmieci (fizyka). Powyższe działania świetnie się sprawdzają w naszej szkole. Staramy się działać kompleksowo, wykorzystywać nadarzające się okazje w ciągu roku, no i angażować rodziców, lokalną społeczności i instytucje, które wchodzą we współpracę ze szkołą. Rekomendujemy by w szkole obchodzić Dni, Tydzień Ekologii. U nas rozmawiamy wtedy o tym, jak długo rozkłada się plastik, tworzymy wystawy, organizujemy konkurs na ponowne wykorzystanie śmieci, uczymy, że nie ma śmieci, są tylko zasoby. Zapraszamy wykładowców uczelni. Odbywają się konkursy wiedzy, wystawy. Zaangażowana jest cała szkoła. Każdego roku podejmujemy inną tematykę. Obchodzimy Dni Ziemi, Europejskie Słoneczne Dni, Postaw na Słońce (konkurs), organizujemy Olimpiadę Ekologiczną, segregujemy śmieci, zbieramy żywność dla zwierząt, organizujemy akcje sprzątania świata, zbieramy makulaturę, organizujemy akcje dotyczące elektrośmieci, uczestniczmy w konkursach o charakterze ekologicznym, zbieramy korki Każda okazja jest dobra do mówienia o klimacie i podejmowaniu działań dla Ziemi. Uczniowie ramach zajęć odwiedzają elektrownie wodne, oczyszczalnie ścieków, PSZOK i (punkty selektywnej zbiórki odpadów komunalnych). Również w ramach zajęć prowadzimy edukację prozdrowotną w tym zajęcia z dietetykami, poruszamy tematykę odnawialnych źródeł energii na lekcjach fizyki i geografii przy okazji tematyki energii. To nie jest odosobniona akcja - wiele szkół i uczniów wykazuje podobną aktywność w skali kraju. Jest się więc na kim wzorować. Warto włączyć się do edukacji klimatycznej!
Notka o autorze: Jarosław Kordziński – obserwator rzeczywistości edukacyjnej w Polsce i na świecie. Autor, między innymi wydanej w 2022 roku przez Wydawnictwo Wolters Kluwer książki „Edukacja wyzwolenia szkól i nauczycieli”.
Ostatnie komentarze