Otwarta klasa – otwarta przestrzeń a edukacja

Narzędzia
Typografia
  • Smaller Small Medium Big Bigger
  • Default Helvetica Segoe Georgia Times

Termin „otwarta klasa“ pojawił się w latach 60. XX wieku, choć pewne założenia takiej koncepcji znajdziemy już w myśli Dewey’a i Freinet’a w latach 20. XX wieku. Trudno jednak o jedną spójną definicję „otwartej klasy“, która narodziła się jako wyraz buntu i sprzeciwu wobec autorytarnej, wyalienowanej, sztywnej tradycyjnej klasy zamkniętej w czterech ścianach.© Edunews.pl - Vittra Telefonplan School w Sztokholmie

Przez „otwartą klasę“można rozumieć pewien „styl uczenia wykorzystujący elastyczność przestrzeni, włączający wybór aktywności przez uczniów, korzystający z różnorodności i bogactwa różnych zasobów i materiałów, integrujący wiedzę z różnych przedmiotów, nastawiony bardziej na indywidualne podejście do ucznia niż na grupowy przekaz w formie wykładu“[1].

Coraz więcej szkół projektowanych w nowoczesny sposób wykorzystuje koncepcję otwartej klasy jako kluczowy element swojej pracy pedagogicznej (np. szkoła podstawowa w Hellerup pod Kopenhagą, Orestad College w Kopenhadze, Vittra Telefonplan w Sztokholmie). Powstają nowe, wielofunkcyjne i funkcjonalne przestrzenie uczenia się, w których następuje integracja przestrzeni fizycznej i wirtualnej, zaś uczniowie otrzymują większy zakres wolności, ale i odpowiedzialności za własne uczenie się. Takie przestrzenie stwarzają wiele możliwości dla innowacyjnych praktyk pedagogicznych. Z drugiej strony wymagają znacznie dłuższej adaptacji do pracy w nowych warunkach. Przejście z systemu pracy w tradycyjnej klasie do otwartej klasy może zakończyć się niepowodzeniem dydaktycznym, zagubieniem, konfliktem (m. in. z dyrekcją), załamaniem i frustracją, gdyż te przestrzenie uczenia się są zupełnie odmienne i rządzą się innymi prawami. Wejście nauczyciela do otwartej przestrzeni nauczania jest dla niego ogromnym wyzwaniem pedagogicznym i powinno być poprzedzone odpowiednim przygotowaniem (może nawet wielomiesięcznym). Jest to okazja do przemyślenia swojej praktyki dydaktycznej i wprowadzenia nowych metod nauczania, które powinny w większym stopniu uwzględniać możliwości społecznej interakcji w nowej przestrzeni uczenia się.

Ta zmiana podejścia do nauczania jest niezbędna. Istnieje bowiem realne zagrożenie, że nieprzygotowani do nowego środowiska nauczyciele będą prowadzić zajęcia w tym samym stylu i tymi samymi metodami, do których przywykli, a to może okazać się przeciwne do filozofii nauczania przyjętej na potrzeby nowoczesnego projektu przestrzeni szkoły.

© Edunews.pl - Vittra Telefonplan School w Sztokholmie

Wyniki metaanaliz prowadzonych przez prof. Hattie’go wykazały, że dla uczniów sama otwarta przestrzeń klasy nie jest czynnikiem istotnie wpływającym na wyniki w uczeniu się. Przestrzeń otwartej klasy wpływa natomiast na inne osiągnięcia, nie związane z programem nauczania, np. sferę interakcji i umiejętności społecznych. Z punktu efektywności procesu dydaktycznego nie da się porównywać, czy zajęcia prowadzone w klasie zamkniętej są bardziej efektywne od tych w otwartej przestrzeni i na odwrót.

Wpływ otwartej przestrzeni uczenia się na nauczycieli badano w ramach Planu Edukacyjnego Bendigo w szkołach gimnazjalnych w Bendigo w Australii (dystrykt Wiktorii), posiadających nowoczesną i otwartą przestrzeń architektoniczną. Badani nauczyciele zwracali uwagę na:

  • elastyczność przestrzeni, która może być inspirująca i sprzyja do przemyśleń, jak wykorzystać czas nauki i miejsce do uczenia mniejszych lub większych grup uczniów; jak dobrać metody pracy do potrzeb uczących się;
  • zwiększona widoczność i dostępność nauczyciela oraz kontrola pracy (może to rodzić presję, gdyż następuje utrata „prywatności“ nauczania, jaka była możliwa w klasie zamkniętej);
  • zmniejszenie znaczenia hierarchii w klasie, demokratyzacja nauczania, więcej komunikacji pomiędzy nauczycielami oraz nauczycielami i uczniami, więcej nieformalnych rozmów, większe możliwości dla dzielenia się wiedzą, radą i doświadczeniami.

Jakie zmiany zauważono:

  • większa praca zespołowa nauczycieli (w otwartej przestrzeni jeden nauczyciel musi często korzystać z pomocy innych, zwłaszcza, gdy łączone są przedmioty – zajęcia może prowadzić kilka osób i pomagać sobie nawzajem),
  • orientacja zespołowa (nauczyciele jako jeden zespół pracujących z młodzieżą, wspólne planowanie, wspólne analizowanie sukcesów i porażek),
  • możliwy lepszy kontakt z młodzieżą, więcej możliwości nieformalnej interakcji, budowa autorytetu nauczycieli poprzez interakcję i rozwijanie relacji z uczniami.

Można zidentyfikować trzy podstawowe pozytywne formy reakcji nauczyciela na przestrzeń otwartą: adaptacyjność (ciągłe dopasowywanie się do warunków i możliwości przestrzeni), intensyfikacja codziennej praktyki pedagogicznej (wykorzystanie znacznie szerszego zakresu umiejętności pedagogicznych i społecznych) i wykorzystanie wiedzy i umiejętności interpersonalnych oraz inteligencji intrapersonalnej. Przy czym adaptacyjność jest tu kluczowa.

Wśród negatywnych form reakcji na otwartą przestrzeń można natomiast wymienić: poczucie braku prywatności (transparentność), pełna ekspozycja (małe możliwości ukrycia się), rozpraszający hałas (więcej interakcji społecznych w otwartej przestrzeni), przestymulowanie (zbyt dużo dziejących się rzeczy jednocześnie), stres, presja na wykonanie zadania (mniejsza kontrola nad czasem i grupą).

Podsumowując, otwarte przestrzenie dają wiele możliwości działania świadomym swoich kompetencji nauczycielom (afordancje) i sprzyjają rozwojowi kompetencji pedagogicznych i społecznych. Nauczyciele muszą jednak być odpowiednio przygotowani (pedagogicznie, psychicznie, społecznie) do działania w otwartej przestrzeni edukacyjnej.

© Edunews.pl - Vittra Telefonplan School w Sztokholmie

Opracowanie własne na podstawie wywiadów w szkole Vittra Telefonplan w Sztokholmie oraz "Teacher adaptation to open learning spaces", Scott Alterator and Craig Deed, Issues in Educational Research, 23(3), 2013 315 La Trobe University, 2013.

(Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym Edunews.pl, zajmuje się edukacją i komunikacją społeczną, realizując projekty społeczne i komercyjne o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym. Jest również członkiem grupy Superbelfrzy RP).

Więcej na temat nowoczesnych przestrzeni edukacyjnych w Edunews.pl: