Po co myśleć o myśleniu?

fot. Fotolia.com

Narzędzia
Typografia
  • Smaller Small Medium Big Bigger
  • Default Helvetica Segoe Georgia Times

Mówi się, że szkoła powinna uczyć myślenia. Tak, to szczególnie ważne, ale jakiego myślenia? Czym jest ludzkie myślenie? Jak stymulować jego rozwój? Czym jest rzetelne myślenie? – pyta i odpowiada Jarosław Makowski w ciekawym dla nauczycieli artykule o myśleniu, który warto przeczytać i przemyśleć.

Myślenie ma przyszłość

Myślenie ma przyszłość – powtarzają niektórzy. Inni przytaczają myśl Kartezjusza, filozofa, twórcy racjonalizmu - „Myślę więc jestem” („Cogito ergo sum”). I – co z tego? Czy docenia się wagę i znaczenie ludzkiego myślenia? Przecież uczeń nie zacznie myśleć, gdy mu powiemy: Myśl! Pomyśl! Warto kolejny raz zapytać: Czy polska szkoła uczy myślenia? A może najpierw trzeba zapytać, czym ono jest?

Czym jest rzetelne myślenie? To rodzaj duchowej siły, dzięki której człowiek uwalnia się od złudzeń. [Jarosław Makowski, 2015]

Media ostatnio prześcigają się w publikowaniu różnych artykułów o edukacji. Niektórzy piszą, że po wyborach nadciągnie silne zachmurzenie. Wśród tych doniesień jest interesujący wykład prof. Jarosława Makowskiego pt. Pofilozofuj z Jarkiem Makowskim. Lekcja pierwsza: Myśleniewww.polityka.pl (z 08.09.2015). Uważam, że cały ten artykuł powinien być przeczytany przez nauczycieli bez skrótów i przetworzeń. Prezentuje rozważania filozofa nie tylko o istocie ludzkiego myślenia, ale też o intelektualnym prowokowaniu ludzi do aktywności oraz o filozofii M. Heideggera i J. Tischnera.

Myślenie o szkole

Myślenie w edukacji i szkole, a także myślenie o edukacji i szkole – było przedmiotem wielu moich artykułów i innych publikacji, w których wskazywano na ogromne znaczenie uczenia uczniów racjonalnego, naukowego i biologicznego, ekologicznego myślenia, a także innowacyjnego i kreatywnego, oraz stosowania różnych zadań „na myślenie”. Warto jednak nauczycieli zapytać, czy kiedyś zastanawiali się nad samą istotą naszego myślenia? – oraz nad tym, co dzieje się w uczniowskiej głowie? Ten artykuł J. Makowskiego (2015) może nam w tym pomóc.

Można przypomnieć, że obiektywnymi kryteriami sprawnego myślenia i logicznego rozumowania są działania manualne oraz wypowiedzi przybierające rozmaitą postać w zależności od rodzaju przedmiotu rozumienia. Czy wobec tego kluczowym celem uczenia się jest (powinno być!) rozumienie? Idziemy teraz przecież: "w stronę nowej kultury nauczania i uczenia się" – powiedziała dr Marzena Żylińska [2011] na portalu Edunews.pl. Trudno nie przyznać ww. autorce racji. Idziemy w stronę nowej edukacji, która będzie bardziej motywująca i lepiej uczącą racjonalnego myślenia [Sawiński 2011]. Sposoby uczenia krytycznego myślenia przedstawione są np. w artykule pt. "O strategii rozwijania krytycznego myślenia".

Martin Heidegger

Martin Heidegger, niemiecki filozof, którego w artykule przywołuje J. Makowski [ ], w połowie XX wieku rzucił rękawicę całej zachodniej myśli filozoficznej, bo stwierdził, że:

Najbardziej do myślenia daje to, że jeszcze nie zaczęliśmy myśleć! [Heidegger za: Makowski 2015]

Można tu faktycznie spodziewać się oburzenia tych, którzy uważają, że myślą – i to myślą właściwie. Sam nie wiem, co znaczy myśleć właściwie? Autor napisał o tym dosłownie: „Już słyszę ten chór oburzonych: jak to nie myślimy? A kto, jeśli nie człowiek, który nazwał siebie homo sapiens, stworzył naukę? Kto, jeśli nie człowiek, stworzył wielką technikę? Kto tworzy cudowne leki? Kto, jeśli nie my, ludzie, w sposób racjonalny organizuje nasze codzienne życie? Jak zatem można mówić, nie narażając się na śmieszność, że jeszcze nie zaczęliśmy myśleć? [Makowski 2015].

Myślenie i nauka

Można jeszcze przytoczyć inne zdanie z ww. artykułu dotyczące sensu myślenia. Jarosław Makowski [2015] twierdzi, że to ww. jedno zdanie Heideggera, „wciąż nie pozwala nam na spokojny sens. W sukurs Heideggerowi przychodzi też ks. Józef Tischner, który czyni – idąc jego tropem – różnicę między nauką a myśleniem. Bo nauka, wbrew pozorom, wcale nie myśli. Ona tylko kombinuje i kalkuluje. A to jeszcze nie jest myślenie”. Czym więc jest myślenie?

Może warto na zakończenie przytoczyć jeszcze inna mądrą sentencję o naszym myśleniu. Papież Benedykt XVI powiedział, że:

XXI wiek - to czas przebudzenia ze snu rozumu. Człowiek jest doskonały, ale ograniczony w myśleniu... - (Benedykt XVI, 2005)

Myślenie jest kluczem do edukacji, sukcesu i szkoły. Wszystkie inne wartości i edukacyjne priorytety z niego się biorą oraz są wobec myślenia podrzędne. Warto więc je głębiej zrozumieć i o nim coś więcej poczytać!

(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)