Nowoczesne przestrzenie edukacyjne przyciągają uwagę wielu osób i podmiotów zaangażowanych w edukację szkolną, co z pewnością cieszy architektów oraz projektantów. W Europie pojawia się coraz więcej ciekawych wizualnie budynków szkolnych, które oferują nowatorskie rozwiązania przestrzenne i zapewniają różnorodne warunki do uczenia się tak wewnątrz, jak i na zewnątrz szkoły. Warto jednak zwrócić uwagę, że nawet wyjątkowy, najbardziej nowoczesny budynek, który został starannie zaprojektowany z myślą o zapewnieniu komfortowego środowiska uczenia się, może być nadal wykorzystywany do tradycyjnego sposobu nauczania, w którym uczniowie przeważnie tylko siedzą i słuchają stojącego przed nimi nauczyciela. Jeśli tak jest, po co tyle inwestować? Jak zatem szukać złotego środka?
Ukazał się raport końcowy projektu Novigado, który przez 30 miesięcy (od grudnia 2019) prowadziła warszawska Fundacja Think! wraz z partnerami z Belgii, Francji, Portugalii i Turcji. Warto zapoznać się z tym dokumentem, ponieważ nie tylko opowiada, co udało się międzynarodowemu zespołowi ekspertów opracować w temacie relacji pomiędzy pedagogiką i przestrzeni edukacyjną, ale także zawiera zestaw rekomendacji – dla szkół, dla organów zarządzających oraz dla instytucji kształcących nauczycieli. Miałem przyjemność koordynować ten projekt i dziś chciałbym podzielić się kilkoma uwagami/obserwacjami oraz zachęcić do korzystania z wypracowanych zasobów dla szkół i nauczycieli.
Novigado nie jest projektem poświęconym wybitnym, "ultranowoczesnym" przestrzeniom szkolnym zaprojektowanym przez mistrzów architektury. Jego realizatorzy skupili się na przestrzeniach edukacyjnych, które spotyka się w szkołach w większości krajów europejskich. Kluczem do zmiany edukacyjnej jest nie tyle kształt budynku, co raczej nastawienie i sposób myślenia nauczycieli oraz ogólnoszkolne podejście do innowacji. Zmiana pedagogiczna jest możliwa w każdej szkole, a w większości przypadków nawet bez kosztownych inwestycji w przeorganizowanie lub przeprojektowanie przestrzeni. Zmodernizowane otoczenie szkolne może oczywiście być przyjemne i wygodne dla uczniów i nauczycieli, ale my mówimy o czymś więcej. To, na co chcieliśmy zwrócić uwagę, to relacja między pedagogiką a przestrzenią szkolną. Posługujemy się terminem elastyczne przestrzenie edukacyjne i uważamy, że znajdują się one w każdej szkole. Jako organizatorzy projektu wierzymy, że nadszedł czas, aby je (ponownie?) odkryć z korzyścią dla pedagogiki i oczywiście dla uczniów.
Celem projektu Novigado jest wspieranie szkół i innych interesariuszy w przejściu od konwencjonalnych, skoncentrowanych na nauczycielu zajęć lekcyjnych do praktyk nauczania promujących aktywną naukę uczniów, wykorzystujących możliwości (elastycznej) przestrzeni edukacyjnej klasy i szkoły oraz wspierające uczenie się technologie informacyjno- komunikacyjne. Obserwujemy w Europie pewne zmiany w szkolnictwie. Szkoły i nauczyciele powoli (w niektórych krajach nawet bardzo powoli…) przechodzą do fazy, w której coraz większe znaczenie mają zaawansowane technologicznie środowiska uczenia się oraz pedagogika koncentrująca się na uczniu. Obecnie nauczanie powinno koncentrować się już mniej na treściach (wiedzy) niż kiedyś, a więcej na rozwijaniu kluczowych kompetencji uczniów, bez których trudno im będzie poradzić sobie w życiu. Dostrzegamy, że również zmiany w zakresie modernizacji i przekształcania fizycznych środowisk edukacyjnych mają bezpośredni wpływ na szkoły i nauczycieli.
Więcej aktywnej nauki w szkołach
W projekcie Novigado zajmowaliśmy się wyżej wymienionymi zmianami i towarzyszącymi im wyzwaniami. Realizując założenia projektu, promowaliśmy nowatorskie podejście do nauczania i uczenia się poprzez przybliżenie koncepcji aktywnej nauki szkołom, nauczycielom i innym podmiotom zainteresowanym edukacją oraz wspieranie ich w bardziej efektywnym wykorzystaniu możliwości, jakie stwarzają technologie informacyjno-komunikacyjne oraz przestrzenie fizyczne w edukacji. Fizyczny wymiar szkoły jest ważny, a rolę przestrzeni edukacyjnych można postrzegać jako czynnik umożliwiający i stymulujący proces aktywnej nauki. Za Lorisem Malaguzzim, włoskim pedagogiem i współtwórcą podejścia Reggio Emilia, można powiedzieć, że fizyczne środowisko szkolne to "trzeci nauczyciel", który wnosi istotną wartość dodaną do procesu uczenia się i nauczania.
Dlatego w Novigado skupiliśmy się na znaczeniu aktywnej nauki w kontekście obecnych dziś w szkołach praktyk i technologii, które mogą ułatwić nauczanie/uczenie się. Jak można wdrożyć aktywne nauczanie w szkołach i jakie korzyści z niego wynikają? Dlaczego aktywna nauka jest tak ważna dla uczniów w dzisiejszych czasach i dlaczego staje się jeszcze bardziej istotna w dobie zawirowań geopolitycznych i społecznych, z którymi mamy do czynienia na całym świecie (choćby takich jak pandemie czy wojny).
W naszych pracach szczególne miejsce zajmuje elastyczność przestrzeni edukacyjnej. W opracowanym poradniku Przestrzeń w edukacji wyjaśniliśmy, jak dostosować przestrzeń szkolną do dowolnego scenariusza zajęć, który chcemy realizować z uczniami. Każdy nauczyciel powinien odkryć możliwości, jakie daje przestrzeń klasy (lub inna szkolna) do wspierania procesu nauczania. Przestrzeń ta może być zaprojektowana lub przeorganizowana tak, by promować aktywność i zaangażowanie uczniów oraz pomagać im w rozwijaniu kompetencji kluczowych. Proponujemy w projekcie tworzenie w szkołach różnych stref uczenia się, aby zapewnić nauczycielom szersze wsparcie w codziennej praktyce pedagogicznej.
Zaproponowane w projekcie koncepcje elastycznej przestrzeni edukacyjnej zostały przetestowane w ramach Programu Rozwoju Kompetencji przez nauczycieli z 25 szkół europejskich. Większość nauczycieli uznała, że zmiana ich podejścia do przestrzeni klasy lub szkoły oraz przygotowanie scenariuszy aktywnej nauki ma wpływ na skuteczność ich praktyki pedagogicznej, a także zwiększa ich pewność siebie podczas prowadzenia nowych zajęć. Wielu przyznało, że udział w fazie pilotażowej przyniósł im refleksję nad zmianami pedagogicznymi i eksperymentowaniem z nowymi praktykami pedagogicznymi, zaś idee i koncepcje Novigado przydały im się do promowania aktywnego uczenia się we własnych szkołach.
Projekt Novigado można uznać za ważne przedsięwzięcie edukacyjne mające wpływ (pedagogiczny) na szkoły w całej Europie. Mamy nadzieję, że dostarczyliśmy decydentom (a także społecznościom szkolnym i instytucjom doskonalenia nauczycieli) praktyczne zalecenia dotyczące tego, jak wspierać szkoły lub władze lokalne w dostosowywaniu lub projektowaniu środowisk uczenia się w szkołach i innych instytucjach edukacyjnych, bądź wykorzystywaniu istniejących ich w bardziej innowacyjny sposób. Zestawy zaleceń znajdują się w raporcie końcowym – linki do wszystkich dokumentów poniżej.
Zasoby projektu Novigado
- Przewodnik dla szkół Przestrzeń w edukacji (PL)
- Ramy referencyjne aktywnego uczenia się (odniesienie do badań i praktyki) (PL)
- Pakiet szkoleniowy dla szkół, które chciałyby wdrożyć podobny program (Fundacja Think! zachęca do kontaktu – myślimy o uruchomieniu takich działań w skali kraju: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.) (PL)
- Narzędzie online do tworzenia scenariuszy zajęć z elementami aktywnej nauki (ANG)
- Raport końcowy projektu z rekomendacjami (PL)
Więcej rezultatów projektu można znaleźć na stronie projektu: https://fcl.eun.org/novigado-results
Zachęcamy do korzystania!
***
Finansowany ze środków Erasmus+ projekt NOVIGADO koordynowała Fundacja Think! (lider konsorcjum), zaś partnerami były: belgijska organizacja European Schoolnet (zrzeszająca wszystkie ministerstwa edukacji w UE), turecki YEGITEK (agencja tureckiego ministerstwa edukacji ds. technologii), francuska CANOPE (agencja francuskiego ministerstwa edukacji ds. publikacji edukacyjnych) i dwie innowacyjne szkoły – francuska Lycee Pilote Innovant International oraz portugalska Agrupamento de Escolas Fernando Casimiro Pereira da Silva.
Więcej informacji: http://fcl.eun.org/novigado
Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym portalu o nowoczesnej edukacji Edunews.pl (2008-) i organizatorem cyklu konferencji dla nauczycieli INSPIR@CJE (2013-). Zajmuje się zawodowo edukacją od 2002, angażując się w debatę na temat modernizacji i reformy szkolnictwa (zob. np. Dobre zmiany w edukacji, Jak będzie zmieniać się edukacja?). Blisko współpracuje z nauczycielami i szkołami. Należy do społeczności Superbelfrzy RP. Realizuje projekty edukacyjne i szkoleniowe o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym. Szczególnie interesują go inicjatywy związane z tematyką przestrzeni edukacji - był liderem dwóch ważnych projektów międzynarodowych Fundacji Think!: Eduspaces21 oraz NOVIGADO. Jest współautorem kilku poradników dla szkół dotyczących przestrzeni edukacyjnych (m.in. Przestrzeń w edukacji).