Umiejętność uczenia się przez całe życie, umiejętność współpracy w grupie, planowania, twórczego rozwiązywania problemów, samodzielność, odpowiedzialność, to kompetencje, które są najbardziej poszukiwane na rynku pracy. Nie znam lepszej metody, pomagającej w ich rozwijaniu niż praca metodą projektu.
Od pierwszej klasy pracuję z dziećmi projektowo, stopniowo przechodząc od wspólnie planowanych projektów do całkowicie samodzielnych. Staram się pamiętać, że kluczem do uczenia jest ciekawość i zainteresowanie. Konieczna również jest aktywność ucznia i jego zaangażowanie w proces uczenia się. Dziecko potrafi zaangażować się całym sobą, gdy może badać, eksperymentować poszukiwać i tworzyć projekty.
Projekty planuję wspólnie z uczniami. Zaczynamy od wyboru tematu, a potem dzieci zadają pytania, na które chciałyby uzyskać odpowiedź podczas pracy. Temat projektu czasami pojawia się przypadkowo. Tak było w drugiej klasie z projektem o owadach. Pewnego dnia Staś przyniósł do klasy gąsienicę…
Projekt Owady – klasa druga
Założyliśmy hodowlę gąsienicy, którą dokarmialiśmy koperkiem, aż pewnego ranka zmieniła postać i przeobraziła się w poczwarkę. Teraz każdy dzień rozpoczynał się od zajrzenia do terrarium To był też impuls do tego, by poszukać filmu na temat cyklu życia motyla i zrobić o nim własne książeczki. Dużo emocji dostarczyły dzieciom książki i filmy o społecznym życiu pszczół i mrówek. W trakcie projektu zbudowaliśmy modele oka złożonego i próbowaliśmy oglądać świat tak, jak widzi go mucha. Naszym obszarem badań, był teren w pobliżu szkoły. Tam dzieci mogły przekonać się jak wiele gatunków owadów żyje obok siebie, zobaczyć i porównać jak wyglądają, jak się poruszają i czym się żywią. Na koniec powstały piękne modele owadów z masy porcelanowej. Dzieci czekały na pięknego motyla i nie zawiodły się. Po dwóch tygodniach od zakończenia projektu usłyszałam okrzyk: – Jest! Proszę pani, jest! Urodził nam się motyl. Nasz motyl to paź królowej – jeden z najpiękniejszych motyli w Polsce. Staś, który przyniósł do klasy gąsienicę, miał dużo szczęścia, bo znaleźliśmy informację, że występuje on w Polsce coraz rzadziej. Zagraża mu nowoczesne rolnictwo. Wypuszczanie motyla na wolność było bardzo emocjonującym, symbolicznym zakończeniem projektu.
Projekt – Jak uczy się mózg? – klasa trzecia
Czy mózg kiedyś zasypia? Ile neuronów mamy w mózgu? Czy człowiekowi mogą „urosnąć” nowe neurony? Takie pytania rodziły się w głowach trzecioklasistów podczas planowania zajęć. Impulsem do cyklu zajęć o mózgu był przeczytany dzieciom fragment książki prof. Vetulaniego – Sen Alicji. Najpierw próbowaliśmy zlokalizować podstawowe części mózgu i budować jego modele. Budowaliśmy sieć neuronalną, miniaturową, bo uczniów jest w klasie kilkunastu i mają tylko dwie ręce, a neuronów w mózgu jest sto miliardów i mają wiele wypustek. Mimo to, udawało nam się przekazywać impulsy między dziećmi – neuronami, w bardzo zwolnionym tempie. W kolejnych dniach zgłębialiśmy kolejne tajemnice mózgu, czyli w jaki sposób się uczymy, co to są emocje i czy można trenować mózg.
Jak się uczyć skutecznie? Jednym ze sposobów jest rysowanie map myśli i notatek wizualnych. Moje trzeciaki już to wiedzą. Wiedzą również, że ucząc się, im więcej zmysłów włączymy, tym lepiej. W cyklu zajęć o mózgu i uczeniu się powstały notatki. Ta wiedza jest już w głowach, bo notując, dzieci przetwarzały informacje, zastanawiały się, jak przedstawić konkretny sposób uczenia się. Teraz, mam nadzieję, będą stosować tę wiedzę w życiu.
Projekt Człowiek – klasa trzecia
Zaczęliśmy go od wspólnego planowania. Dzieci wymyślały pytania na, które chciałyby uzyskać odpowiedź. Wśród nich były pytania o różnym stopniu szczegółowości. Jak oddychamy? Jak pracuje serce? Po co człowiekowi włosy? To tylko niektóre z nich. Autorstwa dzieci były również kryteria sukcesu dotyczące zakończenia projektu. Ustaliliśmy trzy kryteria: umiem odpowiedzieć na przynajmniej trzy z postawionych pytań, napiszę kilka zdań o człowieku i zrobię lapbook do projektu. Moją rolą było przygotowanie środowiska pomagającego w osiągnięciu sukcesu przez każde dziecko, czyli wyszukanie filmików, zabaw i doświadczeń pomagających dzieciom zrozumieć, jak funkcjonuje ich organizm. Niektóre materiały do lapbooków zostały przygotowane przeze mnie, ale większość dzieci wyszukały i wykonały same. Po każdym dniu pracy, ważnym momentem jest zatrzymanie na chwilę refleksji, co już wiem, co umiem. Takim elementem diagnozującym co dzieci wiedzą już o kościach, była zabawa w oznaczanie części szkieletu, a w roli fantomu wystąpił na ochotnika jeden z chłopców. Codziennie dzieci uzupełniały swoje lapbooki, brały udział w zabawach i doświadczeniach pokazujących jak działają płuca, co to jest krew, jak przebiega wymiana gazowa, oglądały filmiki edukacyjne i szukały odpowiedzi na pojawiające się pytania.
W dniu podsumowania projektu zaczęliśmy od prezentacji lapbooków, a potem dzieci w parach sprawdzały, na które z pytań podstawionych na początku projektu potrafią odpowiedzieć. To zadanie pokazało mi, co dzieci wiedzą i potrafią. Nigdy nie robię typowych sprawdzianów ani testów. Jeśli chcę sprawdzić, czego dzieci się nauczyły, to projektuję zadanie, które może mi to pokazać. Takie zadanie nie przerywa procesu uczenia się. Dziecko dalej się uczy, a jednocześnie ma możliwość dokonania refleksji nad swoim uczeniem. Formą diagnozy w projekcie było samodzielnie wykonanie mapy myśli do tematu. Czas przeznaczony na to zadanie nie był długi, dlatego mapy nie są bardzo bogate, a jednak pokazują, co najlepiej zapamiętali uczniowie. Powstały mapy na bardzo różnym poziomie. Dla mnie to informacja, nad czym powinnam dalej z dziećmi pracować.
Dni projektowe w klasie drugiej – samodzielność i odpowiedzialność
Do połowy drugiej klasy robiliśmy projekty, które wspólnie planowalismy i realizowaliśmy w grupach, również takie, które miały wspólny temat, ale dzieci pracowały indywidualnie. Były też projekty, które zrobiliśmy we współpracy z innymi klasami naszej szkoły i dwa duże projekty zrealizowane razem z innymi szkołami w Polsce. Pod koniec drugiej klasy przyszedł moment, by odpowiedzialność oddać całkowicie w ręce dzieci. W kwietniu postanowiliśmy, że wszystkie czwartki do końca roku szkolnego przeznaczymy na samodzielne projekty. Dzieci miały wybrać temat zgodnie ze swoimi zainteresowaniami, zaplanować, w jaki sposób chcą zrealizować projekt i jaki będzie jego końcowy rezultat. Kiedy nadszedł pierwszy projektowy czwartek, musiałam się mocno powstrzymywać, by nie doradzać dzieciom i niczego nie sugerować. Niektóre projekty rodziły się w bólach i sprzeczkach, ale dzięki temu, że nie ingerowałam, miałam okazję zobaczyć kilka dziecięcych umów i kompromisów. Ci, którzy wybrali projekty indywidualne, przeważnie wiedzieli czego chcą, mieli na to plan. Dzieci robiły wszystko w szkole i nie zabierały projektów do domu, dlatego samodzielność i odpowiedzialność mogła objawić się w pełnej krasie. Przez kolejne czwartki obserwowałam różne style pracy. Niektóre dzieci od razu rozkładały wszystkie materiały i maksymalnie wykorzystywały czas na projekt, inne długo się zastanawiały, szukały informacji w książkach, w Internecie, czasem przechadzały się po klasie i podglądały jak radzą sobie inni. Tylko jeden chłopiec nie potrafił pracować samodzielnie i tylko w tym przypadku potrzebna była moja pomoc. Na koniec nastąpiła prezentacja projektów, które różniły się tematycznie i sposobami wykonania. Dziewczyny zrobiły książkę z bajkami, jak to określiły „dla tych co umieją i nie umieją czytać”. Chłopcy wykonali model dżungli z plasteliny i opowiedzieli o zwierzętach, roślinach i warunkach panujących w dżungli. Był też album o czołgach, album o historii klocków LEGO i książeczka z zadaniami matematycznymi.
Po pierwszym projektowym czwartku miałam ochotę zrezygnować z tego pomysłu, bo wydawało mi się, że dałam dzieciom zbyt trudne zadanie i zbyt dużo odpowiedzialności. Dzieci rozpoczynały pracę, by po jednych zajęciach ją porzucić, bo wpadły na lepszy pomysł albo partner projektowy nie chciał współpracować. Cieszę się, że jednak wytrzymałam i dałam dzieciom okazję do tego, by nauczyły się czym jest odpowiedzialność.
Przed nami kolejne projekt i kolejne wyzwania. Ciekawa jestem dokąd tym razem doprowadzi nas dziecięca ciekawość.
Notka o autorce: Wiesława Mitulska jest nauczycielką w Szkole Podstawowej w Słupi Wielkiej, specjalistką edukacji wczesnoszkolnej i terapii pedagogicznej. Współpracuje z Centrum Edukacji Obywatelskiej w zakresie wprowadzania oceny kształtującej i OK zeszytu. Od wielu lat pracujez dziećmi bez ocen. Autorka bloga edukacyjnego mamywplaniekodowanie.blogspot.com, członkini grupy Superbelfrzy RP. Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Superbelfrów, licencja CC-BY-SA.