Zrozumieć, to znaczy odkryć w drugim człowieku jego silne strony. Wyzwalać najlepsze cechy charakteru, zarażać entuzjazmem i budować w nim poczucie własnej wartości. To wreszcie zaspokoić tak podstawową potrzebę jak szacunek, uznanie, akceptacja, przyjaźń i miłość.
Zrozumieć to również przekazać uczniom naszą wiarę w ich indywidualny potencjał i tym samym pozwolić przejąć odpowiedzialność za własne uczenie się i rozwój. To wreszcie stworzyć takie środowisko edukacyjne, które zapewnia warunki dla personalizacji - takiej organizacji pracy, aby każdy z nich mógł we własnym tempie, według własnych możliwości i własnego potencjału realizować zadania. Ważne, by zorganizować takie doświadczenia, które pozwolą uczniom odczuć satysfakcję z czynienia dobra i pracy nad własnym rozwojem oraz wykorzystać maksimum możliwości, którymi dysponuje. Tym samym odwołać się do indywidualnej siły, ale też oczekiwać osiągnięcia przez niego doskonałości odpowiadającej jego możliwościom. W ten sposób szanujemy osobiste talenty, predyspozycje i potencjał ucznia. Dzięki takiemu podejściu tworzy się coś niezwykłego - wyjątkowe relacje między uczniami i nauczycielem. Zostają zaspokojone podstawowe potrzeby, które są warunkiem rozbudzenia tych wyższych - związanych z własnym rozwojem.
Jednym z wielu sposobów budowania w szkolnej klasie środowiska wspierającego rozwój ucznia, jego charakteru, samoświadomości, jest tworzenie scenariuszy zajęć w modelach dydaktycznych spełniających powyższe kryteria. A więc indywidualizacja, przejęcie przez ucznia odpowiedzialności za własne uczenie się, jak i oczekiwanie od niego pracy na najwyższym poziomie osobistego potencjału. Poprzez tworzenie nowych relacji odbudowuje się autorytet nauczyciela. Przestaje być on dla uczniów nie tyko nudnym, bezosobowym „pasem trensmisyjnym” szkolnej wiedzy, „gadającą głową” i zarządcą szkolnej tablicy, ale przede wszystkim, swoistym trenerem, tutorem, arbitrem w ocenie jego starań, wysiłku i zaangażowania. Staje się osobą ważną dla ucznia - ekspertem i rzeczywistym doradcą, który docenia wartość efektów jego pracy.
Współczesne modele dydaktyczne, które realizują powyższy postulat to między innymi metody pracy problemowej. Jedną z nich jest WebQuest, odwołujący się do samodzielnych poszukiwań ucznia w zdobyciu niezbędnych informacji. Ich selekcjonowaniu i wartościowaniu by tworzyć nowe idee, pomysły i koncepcje. Zajęcia realizowane metodą WebQuest przebiegają według określonej struktury: zdefiniowanie problemu, określenie typu zadania, a następnie ustalenie sieci działań i wskazanie dostępnych zasobów niezbędnych w pracy ucznia. Tak zorganizowana strategia daje możliwość nie tylko w wyrażaniu swojej kreatywności, ale również pozwala wykorzystać na różnych etapach pracy ucznia jego osobiste talenty, zainteresowania i kompetencje. Wyniki będą się różniły w zależności od indywidulanego potencjału uczniów. Troską nauczyciela jest zadbanie o to, aby każdy z nich był zaangażowany i pracował na maksymalnym poziomie własnych możliwości oraz osiągał biegłość w poszczególnych kompetencjach.
Równie ciekawym, choć dla uczniów i nauczyciel bardziej wymagającym jest Challenge Based Learning (CBL). Metoda pozwala zaplanować uczniom doświadczenia, które pozwolą uzmysławić sobie, że to co robią na co dzień w szkole, to czego się uczą, służy w rozwiązywaniu globalnych problemów współczesnego świata. W modelu CBL problemy te nazywane się dużymi ideami. Twórcy metody zdefiniowali ich osiem. Zdrowie, edukacja, historia, zrównoważony rozwój zasobów, relacje, prawy obywatelskie, środowisko naturalne, szeroko rozumiana różnorodność. Z nich wynikają konkretne dla ludzkości wyzwania. Ich rozwiązywanie zaczyna się w szkolnej klasie i zależy od każdego ucznia i zespołu indywidualnie. W ten sposób kształtuje się ważny nawyk - działania w kręgu własnego wpływu. Pierwszy krok to przejście od idei do wyzwania. Następnie zdefiniowanie konkretnych zadań i działań, które pozwolą sprawić, że uczniowie zrozumieją, że ich rozwiązanie rozpoczyna się od indywidualnych decyzji każdego z nich. Na końcu jest dzielenie się z innym wynikami swojej pracy. W ten sposób przejmowana jest odpowiedzialność nie tylko za własną naukę, ale też za to, jak będzie wyglądał ten najbliższy świat wokół nich. Tylko taka praca nadaje sens i autentyczne znaczenie pracy w szkole. To po prostu świadomość, że jesteśmy tutaj po to, aby zostawić po sobie świat w stanie lepszym niż ten, w którym go zastaliśmy. Świat oparty na szacunku, odpowiedzialności, zaangażowaniu, kreatywności, wspołdziałaniu i empatii.
Aby taka pracy mogła się odbyć, potrzebne jest kształtowanie odpowiednich cech charakteru, które są niezbędne dla osobistego rozwoju i osiągania osobistych sukcesów. Sukcesów odwołujących się do siły zdefiniowanej przez każdego ucznia indywidualnie. Gwarantem ich realizacji jest poczucie własnej wartości - znajomość siebie, swoich możliwości i pragnień. To efekt tego, co codziennie uczeń słyszy o sobie od innych. To jedna z kluczowych cech chcarakteru, która pozwala człowiekowi podejmować wysiłek w kierunku osiągania kolenych celów. Drugą jest proaktywne podejście do wyzwań, przed którymi staje staje uczeń, a także podejmowanie inicjatywy i wyzwalanie w sobie wewnętrznej motywacji. Jednak trudno jest działać, jeżeli nie będzie rozwinięta spójność wewnętrzna - swoista dyscyplina, konsekwencja w działaniu, uczciwość wobec siebie oraz dotrzymawnie danych sobie i innym słowa. Bez pozytywnego myślenia i dostrzegania w otaczającej rzeczywistości szans i możliwości, bardzo łatwo uczeń będzie rezygnował z realizacji zadań. Pozytwne myślenie, jak również poczucie obfitości, jakie oferuje świat jest siłą do realizacji najbardziej ambitnych zadań. To również świadomość ciągłego sięgania do sobistego potencjału.
Wiem, bo doświadczam tego na co dzień, że pozytywne efekty tak rozumianego podejścia do pracy z uczniami nie następują natychmiast. Z jednej strony potrzeba cierpliwości, z drugiej konsekwencji. Aby zaangażować uczniów, wyzwolić w nich potencjał i podtrzymać energię do pracy, potrzeba naszego zaangażowania i naszej energii. Ale też wiary, że sukces nastąpi. Potrzeba czasu. Tych wyjątkowych realcji nie buduje się z dnia na dzień. To proces wymagający od nauczyciela takich samych cech charakteru, jakie chce on rozwijać w uczniach. Bez poczucia własnej wartości, proaktywności, spójności wewnętrznej, pozytywnego myślenia i wreszcie poczucia obfitości metod działania, nie będzie możliwa zmiana na zewnątrz. Bo zmiana zaczyna się od pojedynczego nauczyciela. Budowana jest na osobistej wiarygodności. To właśnie ona jest podstawą wzajemnego zaufania.
Niniejszy artykuł jest streszczeniem mojego wystąpienia podczas konferencji "Zrozumieć ucznia - wsparcie w rozwoju ucznia przez nauczyciela " w Centrum Kształcenia Praktycznego i Doskonalenia Nauczycieli w Mielcu.
(Notka o autorze: Witold Kołodziejczyk jest członkiem e-Redakcji Edunews.pl, ekspertem w Ośrodku Analitycznym Think Tank, twórcą innowacyjnej szkoły - Collegium Futurum w Słupsku; prowadzi autorski blog Edukacja przyszłości).