Rozpoczynamy cykl prezentacji wyników badań Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów OECD PISA 2009, upublicznionych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. W pierwszej części zaprezentujemy skrót dotyczący oceny umiejętności czytania i interpretacji tekstów kultury, które w tym badaniu rozumiane są szeroko.
Umiejętność czytania oznacza nie tylko znajomość alfabetu i sprawność wydobywania z tekstu prostego przekazu. „Czytanie” obejmuje tutaj wiele kompetencji – od umiejętności podstawowych, znajomości słów, gramatyki, zdolności rozpoznawania większych struktur językowych i tekstowych, po aktywność polegającą na poznawaniu świata. Przyjęta na użytek badania definicja czytania brzmi: umiejętność czytania oznacza zrozumienie, refleksyjne przetwarzanie i wykorzystanie tekstów pisanych – aktywność prowadzącą do pogłębiania przez czytającego wiedzy, rozwijania umiejętności oraz realizowania celów osobistych i pełnego uczestniczenia w życiu społecznym.
W roku 2009 polscy uczniowie osiągnęli dobry wynik w części badania sprawdzającej umiejętności czytania i interpretacji tekstu. W stosunku do średniej OECD, która jest wyliczana na podstawie średnich wyników w każdym kraju, niezależnie od liczby uczestników badania, uzyskali średnio 500 punktów wobec 494 średniej dla OECD. Usytuowało to Polskę na dziewiątym miejscu w OECD i na dwunastym wśród wszystkich krajów uczestniczących w badaniu. Tym samym Polska znalazła się w grupie 13 krajów, które w latach 2000–2009 istotnie statystycznie poprawiły swój średni wynik – o 21 pkt. Autorzy opracowania hamują jednak optymizm, zwracając uwagę, że miejsce Polski, wiąże się nie tylko z rezultatami reformy systemu edukacji i sukcesywną poprawą jakości kształcenia, lecz także z ogólnym obniżeniem poziomu rozwiązywalności testów PISA w krajach OECD.
W badaniu przeprowadzonym w roku 2009 wyróżniono pięć poziomów opanowania badanych umiejętności - od 1 (najniższy) do 5 (najwyższy). Przyjrzyjmy się, jakie są mocna i słabe strony polskich gimnazjalistów.
Wykres: Rozkład procentowy wyników uczniów na poziomach 1–5 dla Polski i OECD
Czytanie
Uczniowie polscy lepiej radzą sobie z realizacją zadań, w rozwiązaniu których wykorzystują proste operacje na tekście. Umiejętności złożone, czyli proces rozwiązania kilkuetapowy, w którym należy wykorzystać informacje zdobyte w pierwszej fazie wykonywania zadania, nadal nie są mocną stroną polskich uczniów.
Największy kłopot sprawiają polskim uczniom zadania, w których powinni połączyć interpretację dwóch lub więcej tekstów o różnorodnej strukturze. Uczniowie polscy nie radzą sobie także z zadaniami wymagającymi dostrzeżenia i opisania relacji między formą tekstu a jego treścią, zwłaszcza w zadaniach dotyczącychtekstów nieciągłych. Podobnie jak w roku 2000, uczniowie dużo sprawniej odczytują typowe dla polskiej szkoły teksty ciągłe o różnej długości. Wyjątek stanowi tutaj praca z tekstem o charakterze popularnonaukowym. Uczniowie nie radzą sobie w przypadku zadań odnoszących się do tego typu tekstów nawet z prostym wyszukiwaniem informacji. Podobna trudność pojawia się w odczytywaniu danych z tekstów ogłoszeniowych, reklamowych czy ofert.
Polscy uczniowie nadal lepiej radzą sobie w wykonywaniu czynności typowych, z którymi spotykają się podczas zajęć lekcyjnych. Nie sprawia im kłopotu dokonywanie operacji na tekstach o jednorodnej strukturze. Dobrze radzą sobie także w działaniach na tekstach narracyjnych. W zadaniach, w których osiągamy w stosunku do średniej OECD wyższe wyniki, uczniowie wykonują proste operacje myślowe, często jednoetapowe.
Polscy uczniowie nadal zatem mają trudności w wykonywaniu operacji złożonych, pozostają zaś dobrzy w operacjach prostych.
Interpretacja
Zadania, w których polscy uczniowie okazali się nieco lepsi lub równie dobrzy w stosunku do rówieśników z krajów osiągających ten sam lub lepszy wynik na skali ogólnej czytania, dotyczą określenia głównej myśli tekstu lub związane są z wyszukiwaniem konkretnych informacji. Polscy uczniowie najlepiej poradzili sobie z odtworzeniem szkolnej interpretacji znanego tekstu literackiego. Uczniowie nie musieli wykonać żadnych operacji myślowych z wyjątkiem odwołania się do utrwalonej wiedzy szkolnej. Równie dobrze poszło im odnajdywanie w tekście konkretnych przesłanek, które uzasadniają określone w poleceniu stanowisko postaci. Zadania tego typu nie sprawiają polskim uczniom kłopotu, podobnie jak określanie nacechowania emocjonalnego wypowiedzi postaci. Dobrze radzą sobie także z odczytywaniem danych z wykresu czy tabeli.
Wśród zadań, w których polscy uczniowie uzyskali wyniki słabsze od średniej OECD, pojawiają się przede wszystkim zadania wymagające wnioskowania z interpretacji więcej niż jednego fragmentu tekstu oraz określenia korelacji między nimi. Uczniowie nie radzą sobie z interpretacją krótkiego fragmentu w kontekście interpretacji całości tekstu i jego głównej idei – na przykład wypowiedzi bohatera czy kulminacyjnego momentu w opisywanej historii.
Trudność pojawia się także w interpretacji tekstów nieciągłych – określenia zasady budowy tabeli na podstawie analizy jej zawartości, wyszukiwania informacji w tekście i didaskaliach. Uczeń jest w stanie określić główną myśl czy idee zawarte w tekście, ale nie potrafi dalej pracować nad odniesieniem tych informacji do fragmentów tekstu, nie widzi związku między fragmentem tekstu a całością. Opisane wyżej problemy w tym samym stopniu dotyczą uczniów reprezentujących wszystkie poziomy umiejętności czytania.
Wyszukiwanie informacji
Dobrze radzimy sobie z poleceniami prostego wyszukiwania danych. Miejsce, które powinno być wzięte pod uwagę, określone jest w poleceniu dzięki wprowadzeniu cytatu bądź bardzo konkretnego odwołania do danego fragmentu tekstu. Uczniowie polscy radzą sobie znacznie lepiej w wyszukiwaniu informacji w tekstach krótkich, prostych tekstach narracyjnych lub tekstach o charakterze informacyjnym, wykresach czy tabelach.
Trudności w wyszukiwaniu informacji pojawiają się przy analizie tekstów o charakterze popularnonaukowym, argumentacyjnym bądź w zadaniach, w których uczeń poszukuje informacji nie tylko w jednym źródle, ale analizie powinien poddać dwa – trzy teksty o różnej strukturze: tabelarycznej, ciągłego tekstu informacyjnego, diagramu, wykresu.
Refleksja i argumentacja
Wśród zadań dotyczących refleksji i argumentacji, uczniowie lepiej radzą sobie z zadaniami wymagającymi od nich uzasadnienia intencji autora i w odniesieniu do niej budowania argumentacji, uzasadniania stanowiska. Dokonują analizy tekstu pod kątem trafności tytułu czy obecności elementów, które świadczyć mogą o manipulacji językowej.
Niższy niż wynik średni OECD uzyskali w zadaniach wymagających uzasadnienia relacji między formą tekstu a jego treścią, zwłaszcza w odniesieniu do tekstów nieciągłych. W zadaniach tego typu uczniowie nie potrafią zbudować właściwej argumentacji na potwierdzenie swojego stanowiska. Trudność sprawia im odczytanie zasady tworzenia tekstu tabelarycznego czy zawierającego wykresy.
W roku 2009 polscy uczniowie osiągnęli dobry wynik w części badania sprawdzającej umiejętności czytania i interpretacji tekstu. W stosunku do średniej OECD, która jest wyliczana na podstawie średnich wyników w każdym kraju, niezależnie od liczby uczestników badania, uzyskali średnio 500 punktów wobec 494 średniej dla OECD. Usytuowało to Polskę na dziewiątym miejscu w OECD i na dwunastym wśród wszystkich krajów uczestniczących w badaniu. Tym samym Polska znalazła się w grupie 13 krajów, które w latach 2000–2009 istotnie statystycznie poprawiły swój średni wynik – o 21 pkt. Autorzy opracowania hamują jednak optymizm, zwracając uwagę, że miejsce Polski, wiąże się nie tylko z rezultatami reformy systemu edukacji i sukcesywną poprawą jakości kształcenia, lecz także z ogólnym obniżeniem poziomu rozwiązywalności testów PISA w krajach OECD.
W badaniu przeprowadzonym w roku 2009 wyróżniono pięć poziomów opanowania badanych umiejętności - od 1 (najniższy) do 5 (najwyższy). Przyjrzyjmy się, jakie są mocna i słabe strony polskich gimnazjalistów.
Wykres: Rozkład procentowy wyników uczniów na poziomach 1–5 dla Polski i OECD
Czytanie
Uczniowie polscy lepiej radzą sobie z realizacją zadań, w rozwiązaniu których wykorzystują proste operacje na tekście. Umiejętności złożone, czyli proces rozwiązania kilkuetapowy, w którym należy wykorzystać informacje zdobyte w pierwszej fazie wykonywania zadania, nadal nie są mocną stroną polskich uczniów.
Największy kłopot sprawiają polskim uczniom zadania, w których powinni połączyć interpretację dwóch lub więcej tekstów o różnorodnej strukturze. Uczniowie polscy nie radzą sobie także z zadaniami wymagającymi dostrzeżenia i opisania relacji między formą tekstu a jego treścią, zwłaszcza w zadaniach dotyczącychtekstów nieciągłych. Podobnie jak w roku 2000, uczniowie dużo sprawniej odczytują typowe dla polskiej szkoły teksty ciągłe o różnej długości. Wyjątek stanowi tutaj praca z tekstem o charakterze popularnonaukowym. Uczniowie nie radzą sobie w przypadku zadań odnoszących się do tego typu tekstów nawet z prostym wyszukiwaniem informacji. Podobna trudność pojawia się w odczytywaniu danych z tekstów ogłoszeniowych, reklamowych czy ofert.
Polscy uczniowie nadal lepiej radzą sobie w wykonywaniu czynności typowych, z którymi spotykają się podczas zajęć lekcyjnych. Nie sprawia im kłopotu dokonywanie operacji na tekstach o jednorodnej strukturze. Dobrze radzą sobie także w działaniach na tekstach narracyjnych. W zadaniach, w których osiągamy w stosunku do średniej OECD wyższe wyniki, uczniowie wykonują proste operacje myślowe, często jednoetapowe.
Polscy uczniowie nadal zatem mają trudności w wykonywaniu operacji złożonych, pozostają zaś dobrzy w operacjach prostych.
Interpretacja
Zadania, w których polscy uczniowie okazali się nieco lepsi lub równie dobrzy w stosunku do rówieśników z krajów osiągających ten sam lub lepszy wynik na skali ogólnej czytania, dotyczą określenia głównej myśli tekstu lub związane są z wyszukiwaniem konkretnych informacji. Polscy uczniowie najlepiej poradzili sobie z odtworzeniem szkolnej interpretacji znanego tekstu literackiego. Uczniowie nie musieli wykonać żadnych operacji myślowych z wyjątkiem odwołania się do utrwalonej wiedzy szkolnej. Równie dobrze poszło im odnajdywanie w tekście konkretnych przesłanek, które uzasadniają określone w poleceniu stanowisko postaci. Zadania tego typu nie sprawiają polskim uczniom kłopotu, podobnie jak określanie nacechowania emocjonalnego wypowiedzi postaci. Dobrze radzą sobie także z odczytywaniem danych z wykresu czy tabeli.
Wśród zadań, w których polscy uczniowie uzyskali wyniki słabsze od średniej OECD, pojawiają się przede wszystkim zadania wymagające wnioskowania z interpretacji więcej niż jednego fragmentu tekstu oraz określenia korelacji między nimi. Uczniowie nie radzą sobie z interpretacją krótkiego fragmentu w kontekście interpretacji całości tekstu i jego głównej idei – na przykład wypowiedzi bohatera czy kulminacyjnego momentu w opisywanej historii.
Trudność pojawia się także w interpretacji tekstów nieciągłych – określenia zasady budowy tabeli na podstawie analizy jej zawartości, wyszukiwania informacji w tekście i didaskaliach. Uczeń jest w stanie określić główną myśl czy idee zawarte w tekście, ale nie potrafi dalej pracować nad odniesieniem tych informacji do fragmentów tekstu, nie widzi związku między fragmentem tekstu a całością. Opisane wyżej problemy w tym samym stopniu dotyczą uczniów reprezentujących wszystkie poziomy umiejętności czytania.
Wyszukiwanie informacji
Dobrze radzimy sobie z poleceniami prostego wyszukiwania danych. Miejsce, które powinno być wzięte pod uwagę, określone jest w poleceniu dzięki wprowadzeniu cytatu bądź bardzo konkretnego odwołania do danego fragmentu tekstu. Uczniowie polscy radzą sobie znacznie lepiej w wyszukiwaniu informacji w tekstach krótkich, prostych tekstach narracyjnych lub tekstach o charakterze informacyjnym, wykresach czy tabelach.
Trudności w wyszukiwaniu informacji pojawiają się przy analizie tekstów o charakterze popularnonaukowym, argumentacyjnym bądź w zadaniach, w których uczeń poszukuje informacji nie tylko w jednym źródle, ale analizie powinien poddać dwa – trzy teksty o różnej strukturze: tabelarycznej, ciągłego tekstu informacyjnego, diagramu, wykresu.
Refleksja i argumentacja
Wśród zadań dotyczących refleksji i argumentacji, uczniowie lepiej radzą sobie z zadaniami wymagającymi od nich uzasadnienia intencji autora i w odniesieniu do niej budowania argumentacji, uzasadniania stanowiska. Dokonują analizy tekstu pod kątem trafności tytułu czy obecności elementów, które świadczyć mogą o manipulacji językowej.
Niższy niż wynik średni OECD uzyskali w zadaniach wymagających uzasadnienia relacji między formą tekstu a jego treścią, zwłaszcza w odniesieniu do tekstów nieciągłych. W zadaniach tego typu uczniowie nie potrafią zbudować właściwej argumentacji na potwierdzenie swojego stanowiska. Trudność sprawia im odczytanie zasady tworzenia tekstu tabelarycznego czy zawierającego wykresy.
Raport z badań PISA 2009 dostępny jest tutaj.
(Źródło: PISA. Wyniki badania 2009 w Polsce, Ministerstwo Edukacji Narodowej)