Wśród pożądanych kompetencji ucznia wymienia się dziś umiejętność selekcji i oceny informacji z różnych źródeł, rozpoznawania dobrych wzorów, remiksowania i kreowania treści, komunikowania się i publikowania, współpracy, korzystania z technologii społeczeństwa informacyjnego, zarządzania informacją zewnętrzną i osobistą, czy autoewaluacji.
Jednocześnie w środowisku pedagogów czynności elektronicznego kopiowania i wklejania nader często bywają odruchowo uznawane za zachowania naganne, nieetyczne, hamujące rozwój intelektualny uczniów. Kombinacje klawiszowe CTRL+C i CTRL+V doczekały się wierszy, legend miejskich i obrosły w przysłowia.
Nowoczesna pedagogika obficie czerpie z teorii scaffoldingu (rusztowań), która została sformułowana w pierwotnej postaci przez Jerome Brunera w połowie ubiegłego stulecia. W uproszczeniu - rusztowaniem jest takie wsparcie udzielane przez nauczyciela uczniowi rozwiązującemu problem, aby nie zmienić natury i trudności zasadniczego problemu, ale by umożliwić rozwiązanie go dzięki pomocy lub wyręczeniu ucznia w pewnych czynnościach składowych.
W latach dziewięćdziesiątych, po upowszechnieniu się specjalistycznych kalkulatorów matematycznych i komputerów osobistych strategia rusztowań została zaadaptowana przez Bernharda Kutzlera do warunków nauczania wspomaganego technologią informacyjną. W ujęciu Kutzlera rolę rusztowania wspomagającego zbyt skomplikowane procesy rozumowania matematycznego ma spełniać odpowiednio przygotowane oprogramowanie kalkulatora graficznego lub komputera. Uczący się może samodzielnie rozwiązywać stosunkowo skomplikowane problemy, przekraczając barierę własnej niekompetencji w zakresie niektórych koniecznych do wykonania prostszych operacji składowych dzięki temu, że wykonanie tych operacji zleca maszynie. Zasadnicze znaczenie Kutzler przypisał otwarciu drogi rozwoju oraz możliwości osiągania motywującego sukcesu dzięki wsparciu technologii informacyjnej. Dziś Kutzler wpisuje do katalogu działań swojej metody rusztowań każdą pedagogicznie uzasadnioną sekwencję działań z komputerem dla celów trywializacji, eksperymentowania, wizualizacji, ułatwienia koncentracji albo też dla automatyzacji lub kompensacji (Kutzler 2000).
W klasycznym ujęciu Brunera rusztowanie tworzy człowiek (nauczyciel), a celem ostatecznym procesu jest usunięcie tego rusztowania i przejście ucznia od działania interpsychologicznego do działania intrapsychologicznego. Inaczej u Kutzlera - rusztowaniem jest maszyna.
Wydaje się, że dziś atrakcyjnym celem procesu nauczania metodą rusztowań może być osiągnięcie przez uczącego się kompetencji samodzielnego budowania rusztowań nie po to, by je następnie likwidować, a więc nie po to, by uczyć się czegoś, co może wykonać komputer. Przeciwnie - po to, by nauczyć się rusztowania samodzielnie budować oraz trwale i efektywnie stosować, a więc by efektywniej skupiać się tylko na tym, czego komputer wykonać nie może i co jest wyłączną domeną działalności ludzkiej.
W polskiej praktyce oświatowej nowoczesny scaffolding rzadko bywa świadomie stosowany przez nauczycieli, często przeciwnie - bywa konsekwentnie rugowany.
Autorzy niniejszego tekstu składają w tym miejscu deklarację, iż zaniechanie dydaktycznego wykorzystania (lub zakazywanie wykorzystania) urządzeń i serwisów towarzyszących większości obywateli Ziemi przez większą część dnia (np. komórek i Internetu), uważają za bezsensowne i skazane na klęskę, jednak w niniejszym tekście wolą się skupić na implikacjach takiego zaniechania wobec samoistnego pojawienia się trzeciej wersji metody rusztowań. Stawiają także hipotezę, że nieprzyjazne postawy wielu nauczycieli wobec nowych technologii informacyjnych często wynikają z podświadomego poczucia własnej nieporadności wobec nowego zjawiska.
W tabeli 1. Zestawiono trzy wersje scaffoldingu. Czytelnik zechce wybaczyć uproszczenia zastosowane dla kontrastowego pokazania dwóch ważnych aspektów zachodzącej ewolucji. Wnioski w efekcie tego zabiegu będą także nieco przerysowane, jednak dzięki temu tendencje zmian - wyraźniej widoczne.
Czytaj dalej...
Przemieszczając się w czasie (a więc w dół tabeli), łatwo zauważyć rosnącą podmiotowość ucznia i malejącą (do zera?) rolę nauczyciela. Na ślad znikającego nauczyciela i przyczyn procesu znikania można natrafić, analizując wachlarz powszechnych dziś sposobów wykorzystania technologii informacyjnych przez uczniów (ostatnia rubryka Tabeli 1). Uczniowski racjonalizm ery cyfrowej każe im odrzucać szkolną ofertę:
| - | uczenia się czynności, które potrafi wykonać automat, program, komputer, komórka; |
| - | ręcznego notowania lub opanowywania pamięciowego informacji możliwych do zanotowania aparatem fotograficznym posiadanym zawsze przy sobie lub dostępnych na wyciągnięcie ręki w Sieci; |
| - | wyszukiwania ręcznego informacji (np. w papierowych książkach), dających się wyszukać automatycznie; |
| - | tworzenia od zera obiektów wiedzy dostępnych masowo w Sieci. |
Nie wartościujemy takich postaw, ale przyjmujemy do wiadomości fakt ich postępującego upowszechnienia. Potraktujmy je raczej jako podstawę do budowania na nich nowej szkoły, niż do coraz bardziej bezowocnych prób zrekonstruowania starszej wersji młodzieży, lepiej pasującej do istniejących schematów.
Zestaw postaw, działań i zachowań nazwany tu metodą rusztowań v.3.0 w warunkach polskich ukształtował się w gruncie rzeczy samoistnie i oddolnie. Jest raczej odruchową uczniowską strategią reagowania na nieatrakcyjną ofertę szkoły, niż strategią pedagogiczną. Wpisuje się on też w ogólniejszy zespół zjawisk określany mianem kultury remiksu. Naszym zdaniem zasługuje na szerokie wykorzystanie pedagogiczne. Ba! Domaga się niezwłocznego wykorzystania (wszak szkoła uczy nie tylko przez swoje aktywne działania, ale także poprzez zaniechanie pewnych działań). Aby tak mogło być, trzeba do jej realizacji kompetentnych nauczycieli – facylitatorów, rozumiejących kulturę remiksu. Powszechne użycie technologii kopiowania i wklejania, utożsamiane przez niektórych pracowników sektora edukacji ze złem wcielonym, samo w sobie nie jest ani dobre, ani złe. W gruncie rzeczy cywilizacja człowieka ma swój początek w opanowaniu przez pewien bardzo specjalny gatunek ssaków czynności coraz bardziej efektywnego kopiowania tego, co zdołali osiągnąć starsi. Od zawsze to właśnie tworzyło rusztowanie do budowania coraz wyższych pięter nowej wiedzy i kompetencji.
Odpowiedzi na pytanie, jak na kombinacji klawiszy CTRL+C i CTRL+V budować strategię rusztowań, autorzy będą próbowali udzielić w oddzielnym artykule.
[Notki o autorach: Sabina Furgoł pracuje w Regionalnym Ośrodku Metodyczno-Edukacyjnym „Metis” w Katowicach; Lechosław Hojnacki pracuje w Kolegium Nauczycielskim w Bielsku–Białej]
Bibliografia:
1. Wood, D., Bruner, J.S., Ross, G.:. The role of tutoring in problem solving. [w:] Journal of Child Psychology and Child Psychiatry, 17/1976.
2. Heugl H., Kutzler B., (red.): DERIVE in Education: opportunities and strategies, Chartwell-Bratt, Bromley, England, 1993.
3. Kutzler B,, 2000, The algebraic calculator as a pedagogical tool for teaching mathematics. [w:] International Journal of Computer Algebra in Mathematics Education, 7(1)/2000