Kompetencje informatyczne pilnie potrzebne

Projekt Informatyka + współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, ma na celu rozwój kompetencji informatycznych. W latach 2009-2012 weźmie w nim udział ponad 15 tys. uczniów ze szkół ponadgimnazjalnych z pięciu województw. Zajęcia są prowadzone przez nauczycieli akademickich z wielu uczelni w kraju i odbywają się w Warszawskiej Wyższej Szkole Informatyki (WWSI), w pięciu Regionalnych Ośrodkach Projektu (ROP – w Garwolinie, Łodzi, Elblągu, Białymstoku i Lublinie) i w wybranych szkołach. Prowadzone są także szkolenia dla nauczycieli, przygotowujące do pracy z uczniami uzdolnionymi informatycznie.

Badania rynku zatrudnienia i potrzeb społecznych potwierdzają, że nadal są i będą potrzebni eksperci i specjaliści z różnych obszarów informatyki i jej zastosowań. Dlatego duże znaczenie należy przywiązywać do przygotowania uczniów ze szkół, by w przyszłości mogli świadomie wybrać studia informatyczne i karierę zawodową związaną z informatyką. W Projekcie Informatyka + czynione są starania, by nie popełnić błędów przeszłości i zagwarantować, że uczestnicy zajęć prowadzonych w tym Projekcie będą mieli okazję zetknąć się z dziedziną przedstawioną profesjonalnie i jednocześnie pobudzone zostaną ich zainteresowania informatyką oraz motywacja do dalszego rozwoju i kształcenia w kierunkach informatycznych.

Starania o podniesienie poziomu powszechnego kształcenia informatycznego w szkołach dotyczą nie tylko przyszłych specjalistów informatyki, ale wszystkich uczniów. Polska jest jedynym krajem, w którym przedmiot informatyka jest w podstawie programowej na różnych etapach edukacyjnych od ponad 25 lat – zazdroszczą nam tego inne kraje. To wcale nie oznacza, że można sie tym upajać – utrzymanie odpowiedniego poziomu zajęć informatycznych to duże wyzwanie dla wszystkich „aktorów w teatrze szkoły“. Kształcenie na wydzielonych przedmiotach informatycznych było początkowo (lata 80.-90. XX w.) skupione na alfabetyzacji komputerowej, czyli podstawach posługiwania się komputerem i siecią, która na przełomie XX/XXI w. została poszerzona do biegłości komputerowej, przygotowującej również na zmiany w technologii, by np. nie uczyć o kolejnych wersjach pakietu Office, których w ciągu 12 lat pobytu ucznia w szkole pojawia się kilka. Dużym wyzwaniem, czekającym szkoły od 2012 roku, czyli od wejścia reformy systemu edukacji do szkół ponadgimnazjalnych, jest oparcie kształcenia informatycznego wszystkich uczniów na idei tzw. myślenia komputacyjnego, uwzględnionej w nowej podstawie programowej informatyki, czyli w oparciu o metody rozwiązywania problemów z różnych dziedzin z pomocą komputerów przy jednoczesnym uświadomieniu sobie stale rosnącej mocy, jak i ograniczeń komputerów. Podobnie jak maszyny drukarskie przyczyniły się do upowszechnienia kompetencji w zakresie 3R (reading, writing, arithmethic), tak dzisiaj komputery i informatyka przyczyniają się do upowszechniania myślenia komputacyjnego, związanego z posługiwaniem się komputerem. Myślenie komputacyjne obejmuje szeroki wachlarz intelektualnych narzędzi, reprezentujących metody modelowania i rozwiązywania problemów z pomocą komputerów, na przykład takich jak: dekompozycja złożonego problemu, aby móc go rozwiązać efektywnie, przybliżanie rozwiązania, gdy dokładne rozwiązanie jest poza zasięgiem nawet możliwości komputerów, rekurencja czyli metoda indukcyjnego myślenia, modelowanie złożonych problemów.

Obecnie, mając na uwadze zainteresowania uczniów przyszłą karierą zawodową należy uwzględnić poszerzającą się gamę zawodów określanych mianem IT Profession, czyli zawodów związanych z profesjonalnym wykorzystywaniem zastosowań informatyki i technologii informacyjno-komunikacyjnych. Pracownicy tych zawodów albo są informatykami z wykształcenia, albo najczęściej nie kończyli studiów informatycznych, jednak muszą profesjonalnie posługiwać się narzędziami informatycznymi. Do IT Profession można zaliczyć na przykład specjalistów z zakresu bioinformatyki, informatyki medycznej, telekomunikacji, genetyki itp. – wszyscy oni muszą umieć „programować” swoje narzędzia informatyczne. Informatyk ich w tym nie wyręczy, gdyż nie potrafi. W Stanach Zjednoczonych, do IT Profession zalicza się obecnie ponad 40 zawodów, w których profesjonalnie są wykorzystywane zastosowania informatyki, i ta lista stale się powiększa.

Chociaż szybki rozwój technologii komputerowej i informacyjno-komunikacyjnej ma swój wpływ na niemal wszystkie sfery działalności człowieka w obszarze zawodowym i osobistym, to jednak zmiany w systemach edukacji, nie tylko u nas w kraju, następują znacznie wolniej – edukacja bowiem hołduje ugruntowanym wartościom i poddaje się zmianom dopiero pod wpływem sprawdzonych koncepcji, gwarantujących podnoszenie jakości kształcenia i zwiększenie osiągnięć uczniów. Projekt Informatyka + ma na celu wypracowanie i sprawdzenie pozaszkolnych form i metod pracy, które służyć będą zarówno zwiększeniu zainteresowania uczniów pogłębionym kształceniem w zakresie współczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych, jak i podniesieniu ich osiągnięć w tym obszarze i w zakresie kompetencji ponadprzedmiotowych. Działania w tym Projekcie mają także na celu przezwyciężenie trudności w rozwoju edukacji informatycznej w szkołach.

Poza zmniejszoną podatnością na zmiany, jeszcze inne czynniki powoduje, że przed rozwojem edukacji informatycznej w szkołach piętrzy się wiele trudności, często obiektywnych – zostały one uwzględnione przy planowaniu działań w Projekcie Informatyka +. Wymieńmy najpoważniejsze z nich:

1. Brak nauczycieli odpowiednio przygotowanych do realizacji zajęć informatycznych. Większość nauczycieli wydzielonych przedmiotów informatycznych ma przygotowanie informatyczne wyniesione ze studiów podyplomowych, trwających 360 godzin. Niewielu absolwentów kierunków informatycznych podejmuje pracę w szkołach.
2. Kształcenie informatyczne w szkołach nie nadąża za zmianami w zakresie i metodologii kształcenia informatycznego. Na ogół sprowadza się ono do alfabetyzacji komputerowej, nauczyciele informatyki rzadko posługują się metodologią rozwiązywania problemów z pomocą komputerów. Do rzadkości należy realizacja algorytmiki w ramach przedmiotu informatyka w gimnazjum.
3. Niewielka jest oferta dodatkowych, pozalekcyjnych zajęć informatycznych w szkołach, a także oferta zajęć pozaszkolnych, oferowanych przez nauczycieli ze szkół.
4. Kształcenie informatyczne powinno odwoływać się do rzeczywistych zastosowań, z którymi uczniowie spotykają się na co dzień. Tak na ogół nie jest, nawet w zakresie wykorzystania komputerów i Internetu w innych przedmiotach.
5. Obserwuje się regres zainteresowania kształceniem na kierunkach ścisłych, technicznych i przyrodniczych, spada również nabór na kierunkach informatycznych. Spowodowane to jest m.in. słabym przygotowaniu uczniów w szkołach do wyboru przyszłej kariery zawodowej związanej z kierunkami deficytowymi, w tym z kształceniem w szeroko rozumianych zastosowaniach informatyki.
6. Większość nauczycieli przedmiotów informatycznych nie jest odpowiednio przygotowanych do pracy z uczniami uzdolnionymi.

Po roku zajęć można zaobserwować, że Projekt cieszy się olbrzymią popularnością wśród szkół, nauczycieli i uczniów, objętych jego zasięgiem. Wszystkie wskaźniki ilościowe pierwszego roku realizacji zajęć zostały osiągnięte, większość z nich z nadmiarem, i można oczekiwać, że podobnie będzie w następnych dwóch latach. W zajęciach wzięło udział blisko 5500 uczniów.

Wszystkie zajęcia prowadzone w Projekcie podlegają ewaluacji. Uczestnicy zajęć wypełnili blisko 9000 kwestionariuszy ankietowych. Oto niektóre wyniki badań ankietowych, potwierdzające słuszność założeń Projektu i ich realizacji: 66% spośród uczestników zajęć jest zainteresowanych studiowaniem w przyszłości na kierunkach informatycznych (33% – zdecydowanie TAK i 33% – raczej TAK); 71% spodziewało się, że udział w zajęciach przyczyni się do poprawy ich szkolnych wyników w nauce przedmiotów informatycznych; i najciekawszy dla organizatorów wynik – 64% uczestników zadeklarowało, że ich uczestnictwo w zajęciach Projektu może mieć w przyszłości wpływ na wybór zawodu lub kierunku dalszego kształcenia (22% – zdecydowanie TAK i 42% – raczej TAK). W odniesieniu do poszerzenia i popularyzacji informatyki i jej zastosowań, 88% uczestników uważało, że zajęcia przyczyniły się do poszerzenia ich wiedzy i umiejętności informatycznych, 90% – że zdobyte wiedza i umiejętności przydadzą się im przy korzystaniu z technologii informatycznych, a 75% – że udział w zajęciach zachęcił ich do samodzielnego rozwijania wiedzy i umiejętności informatycznych.

Muszę przyznać, że zajęcia z uczniami stanowią dla nauczyciela akademickiego nie lada wyzwanie – jak utrzymać standard kształcenia akademickiego w odniesieniu do uczniów a jednocześnie nie utracić ich zaangażowania. Z olbrzymim zadowoleniem muszę przyznać, że na żadnych prowadzonych przeze mnie zajęciach praktycznych (z zakresu algorytmiki i programowania) nie miałem kłopotu z umotywowaniem uczniów do pracy i wszystkie takie zajęcia kończyły się uruchomieniem przez uczniów (zwykle było ich 20-25 w pracowni komputerowej) 2-3 kompletnych programów w wybranym języku programowania (Pascal lub C++). A już największym zaskoczeniem był taki sam efekt z grupą, w większości uczennic, z klasy o profilu turystycznym, która wcześniej nie miała żadnej styczności z programowaniem. Zaczynam wierzyć, że każdego ucznia można nauczyć programowania komputerów, co kiedyś Profesor Wojciech Cellary przewidział jako niezbędną umiejętność każdego obywatela w warunkach gospodarki bazującej na wiedzy.

Przeczytaj również: Szczegółowe podsumowanie realizacji programu Informatyka + (PDF).